дзеяслоў як часціна мовы. спрагальныя і неспрагальныя формы. дзеяслоў — часціна мовы, якая абазначае дзеянне або стан прадмета як працэс. напрыклад, дзеясловы будаваць, ткаць, ісці, узараць, малаціць абазначаюць дзеянне; дзеясловы маўчаць, спаць, радавацца абазначаюць стан прадмета.
значэнне дзеяння ці стану могуць мець і іншыя часціны мовы, але толькі дзеяслоў паказвае іх як працэс; параўн., напрыклад, назоўнікі касьба, малацьба і дзеясловы касіць, малаціць; прыметнікі радасны, сон-ны і дзеясловы радавацца, спаць.
дзеясловы маюць граматычныя катэгорыі трывання, стану, ладу, часу, асобы, ліку. формы прошлага часу маюць яшчэ і катэгорыю роду. дзеясловы могуць быць пераходнымі і непераходнымі, зваротнымі і незва-ротнымі. усе формы дзеяслова падзяляюцца на спрагальныя і неспрагальныя. да спрагальных адносяцца формы, якія спрагаюцца, г. зн. змяняюцца па асобах, ліках (расказваю, расказваеш, расказвае, расказваем, расказваеце, расказваюць); часах (расказваю, расказваў, буду расказваць); ладах (расказваю, раскажы, расказаў бы); у форме прошлага часу змяняюцца і па родах (расказваў, расказвала). да неспрагальных адносяцца формы, якія не спрагаюцца. гэта інфінітыў (неазначальная форма дзеяслова): прачытаць, занесці, пасеяць; дзеепрыметнік: прачытаны, занесены, пасеяны; дзеепрыслоўе: прачытаўшы, занёсшы, пасеяўшы. спрагальныя формы дзеяслова ў сказе з'яўляюцца выказнікамі: прайшла вайна, як віхор-навальніца пад грукат перуноў, а край жыве, гаючая крыніца струменіцца ізноў. неспрагальныя формы маюць розныя сінтаксічныя функцыі. дзеепрыметнік можа быць азначэннем і выказнікам, дзеепрыслоўе — акалічнасцю: плынь імкліва заварочвала пад чорны цяністы бераг дубовага гаю,падмывала, , аголеныя карані. (кір.) неба ўсеяна яркімі зоркамі. інфінітыў можа быць любым членам сказа. інфінітыў мае суфіксы -ць, -ці, -чы: гаварыць, несці, бегчы. у зваротных дзеясловах пасля суфікса інфінітыва ёсць суфікс -ся (-ца): несціся, сустрэцца.
Поделитесь своими знаниями, ответьте на вопрос:
Кантрольны тэст 8 клас. варыянт 21.адзначце радкі, у якіх выразы не з'яўляюцца словазлучэннямі: 1) поле і лес; 2) самы добры; 3) хай бы прыйшоў; 4) хтосьці з нас; 5) учора вырашылі.2.адзначце словазлучэнні, у якіх дапушчаны памылкі ў кіраванні: 1) наслаць па бацьку; 2)падзякаваць сябра; 3) кватэра на два пакоі; 4) насміхацца над няўмелым; 5 накіраваццаў грыбы.3. адзначце словазлучэнні, у якіх галоўнае слова кіруе залежным: 1) падараваць радасць; 2) спяваць моцна; 3) спяваць песню; 4) сшытак брата; 5) мара вучыцца.4) адзначце неразвітыя сказы: 1) печ халодная. 2) летам дні доўгія. 3) ужо заспявалі. 4)чысты голас.5) сумна і непрыветна.5.адзначце сказы, у якіх дзейнік выражаны назоўнікам у назоўным склоне: 1) яны стаялі, як ніколі блізкія адна адной, падтрымлівалі адна адну і ціха плакалі.2) зямля набывае матава-белы колер, а валаконцы ўсё ткуцца і ткуцца.3)там вецер, а тут заўсёды ўтульна .4) кожны з нас маўкліва праводзіў вачыма жураўліны клін, які паступова хаваўся за бярозы.5)заходняя дзвіна — мая малая радзіма, калыска майго маленства, невычэрпная радасць маіх сталых год! 6.адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў абавязкова ставіцца працяжнік: 1) беларуская народная творчасць_гэта паэма народа, люстра яго душы, невычэрпная крыніца творчага натхнення і мастацкіх вобразаў.2) лічыцца, што пасля мовы адзенне_найважнейшая этнічная прымета народа.3) вада ў возеры _як шкло, аж відаць на дне на дзіва белы пясок. 4)увосень ночы_доўгія.5) маё вялікае і даўняе жаданне_ва ўсім будзёпным бачыць урачыстасць.7.адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены галоўныя члены: 1) нашы дзяды і бацькі, бабулі і матулі ўмелі шанавапь хлеб.2) язэп нарцызавіч драздовіч — постаць незвычайная ў гісторыі беларускага мастацтва.3) i расказаў дзед талаш пра свае прыгоды, пра стажок, пра сваё ўніжэнне перад польскімі жаўнерамі…4) на той хутар начальнік з байцамі трапіў другі раз. 5) у паветры сыра.8.адзначце сказы з недапасаванымі азначэннямі: 1)пасля пацягнуўся поплаў з празрыстаю сінізною далечы, ад якой замірае сэрца.2)паляванне на грыбы — прыемнае правядзенне часу, гэта спорт і адпачынак.3)прайшлі цёплыя дажджы, сонца дорыць зямлі невычарпальную ласку.4)жаданне пайсці на не пакідала да самага вечара.5)тонкія серабрыстыя валаконцы на зямлю, чапляюцца за хмызы, платы, быльнёг.9.вызначце від выказніка ў сказе: то там, то тут былі бачны зубры.1)просты дзеяслоўны; 2)састаўны дзеяслоўны; 3)састаўны іменны.10.адзначце сказы, у якіх выказнік ужыты ў няправільнай форме: 1)усе прысутныя бачылі і адчувалі, што старшыня нечым усхваляваны.2)тры высокія дубы ўзвышалася над хатай.3)частка студэнтаў адмовілася ад экскурсіі.4)мала хто з прысутных падтрымалі дырэктара.5)пяцёра малых сядзела на беразе рэчкі.11.адзначце двухсастаўныя сказы: 1)папараць жоўтая, буланая, а месцамі чырвоная, як агонь.2)у расчыненыя дзверы павеяла вільготнай свежасцю. 3)ды і з выгляду ён — хлопец нішто сабе.4) хто з грыбнікоў не ведае своеасаблівага паху маладых, толькі што сабраных дароў прыроды 5 са свайго языка спусціш, на чужым не зловіш.12.устанавіце адпаведнасць паміж аднасастаўнымі сказамі ў першым слупку і іх віі ў другім: 1) пахаладала. а. абагульнена-асабовы. 2) не рабі ліхога і не бойся нікога. б. назыўны.3)раніца. в. няпэўна-асабовы.4) xаджу, любуюся наваколлем. г. пэўна-асабовы.5) беларусь называюць краем блакітных азёр д. безасабовы.13.адзначце сказы, у якіх аднародныя члены выдзелены коскамі правільна: 1)вецер калыхаў высокія жоўтыя сосны, і яны шумелі несціхана вакол заставы, пасля супакойваліся і ціха шапталі пра нешта сваё, таемнае і адвечнае.2)раніцаю на ўслоне ляжалі пяць боханаў хлеба пышных, зарумяненых, злёгку асвежаных вадою і даспявалі, укрытыя ручніком.3)я амаль забыўся пра тую мімалётную, франтавую сустрэчу і ўспомніў пра яе толькі праз васямнаццаць год, калі заняўся літаратурай.4)аголеныя дрэвы шумелі глуха, надрыўна.5)неяк нечакана і непрыкметна з’явілася, быццам з-пад зямлі, круглае, чырвонае сонца.