Специально посвященная праву собственности и другим вещным правам на землю, глава 17 Гражданского Кодекса РФ (часть первая) вступила в силу

өнер алды қызыл тіл.

 

тіземнен сүріндірсең, сүріндір,

тілімнен сүріндірме.

 

тіл  - буынсыз, ой түпсіз.

 

тіл жүйрік емес, ой жүйрік.

 

тіл қаруы - сөз,

сөз қаруы  - ой.

 

тіл – шекер,

– кетер,

байлық – бекер.

 

тіл жүйріктен де озады.

 

анам берген туған тілім,

атам берген құрал тілім.

 

ана сүті бой өсіреді,

ана тілі ой өсіреді.

 

тіл тас жарады,

тас жармаса бас жарады.

 

шебердің қолы ортақ,

шешеннің тілі ортақ.

 

тіл буынсыз, ой түпсіз.

 

ат жүйрігі айырады,

тіл жүйрігі қайырады.

 

тіл – тиексіз.

 

басқа пәле – тілден.

 

ат жүйрігі асқа,

тіл жүйрігі басқа.

 

піл көтермегенді,

тіл көтереді.

 

сүңгінің жарасы бітер,

тіл жарасы бітпес.

 

тіл қылыштан да өткір.

 

тамған тілден у да тамар.

 

туған ел - түғырың,

туған тіл – қыдырың.

 

бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ.

 

бас кеспек болса да,

тіл кеспек жоқ.

 

ең тәтті де - тіл,

ең ашты да - тіл,

ең жұмсақ та - тіл,

ең қатты да - тіл.

Омурткасыз жаныбарлардын фаунасы азырынча жетиштүү деңгээлде изилдене элек; акыркы маалыматтар боюнча республикада курт-кумурска менен кенелердин гана 4 миңдей түрү кезигет. Курт - кумурскалар Кыргызстандын энтомофаунасына ийнеликтердин 60тан ашык, канталанын 100, кыпчуурлардын 6, дырылдак коңуздардын 250, өсүмдүк биттеринин 140, трипстердин 120, кумурскалардын 86дан ашык, эбелек муруттуулардын 163, кычы коңуздардын 27, сасык коңуздардын 178, чыртылдак коңуздардын 75, булгаары жегичтердин 15, жалбырак жегичтердин 350, дан жегичтердин 40, шиш тумшуктардын 73, майда коңуздардын 31, чаңча жегичтердин 20, таарыгычтардын 160, аары сымалдардын 33, чырылдак чымындардын 200дөн ашык, шайтан көпөлөктөрдүн 27, коксинелиддердин 40, копопиддердин 140, төрт буттуу кенелердин 56 түрү бар. Муунак буттууларды өзүнчө бөлүп көрсөтүүгө туура келет, анткени алардын көпчүлүгү кан соргучтар, ошондой эле оору (малга ылаң) жугузат. Аларга кенелердин 28, аргастардын 7, гамаз сымал кенелердин 180, котур таратуучулардын 3, тромбикулиддердин 19, биттердин 12, кыпчуурлардын 155, тыбытчалардын 115, бүргөлөрдүн 110, чиркейлердин 28, желимчелердин 12, кара чиркейлердин 21, эшек курттардын 25, чымындардын 56, көгөндөрдүн 28, сайгактардын 11, канталалардын 1, кан соргуч чымындардын 5 түрү кирет.

Балыктар

Байырлаштырылгандарын кошкондо Кыргызстанда балыктын 75дей түрү бар. Алардын ичинен каңылтыр сымалдуулар көп. Чабак, көкчаар, жылтыр жана сазан промыселдик балыктар. Бирок акыркы жылдары мындай балыктар аз кармалууда.

Балыкты көп кармоо жана зыяндуу балыктардын (пескарь, гольян, голец) санын азайтуу максатында Ысык-Көлгө севан жилингири, таман балык, кубулма балык, көк серке, каңылтыр, судак ж.б. коё беришкен. Алардын ичинен севан жилингири менен судак жакшы ыңгайлашып, промыселдик мааниге ээ болгон, бирок алардын көбөйүшү менен көлдүн өзүнүн абориген балыктарынын саны кескин азайган. Промыселдик баалуу балыктардын санын көбөйтүү максатында (жилингир, көкчаар) Тоң (1964) жана Каракол (1969) балык көбөйтүү заводдору курулган. Балыктын кармала турган баалуу түрлөрү Ысык-Көлгө гана эмес, Соңкөлгө, Ортотокой, Токтогул, Киров суу сактагычтарына да коё берилген. Тоюту көп.

Соңкөлгө коё берилген балыктардын ичинен момун балык (орусча "пелядь"), май канат (орусча "сига") жакшы байырлашкан. Өзгөчө алгачкы жылдары балыктын бул түрү көп уруктап, тез өскөн, чоң да болгон, биомассасы 3 кгга жетип, семиз болгон. Бирок гидробионттордун динамикасын эске албай туруп, көлдө балыкты өстүрүү, алардын өтө көбөйүшү сууда жашоочу майда омурткасыздардын санынын динамикасын начарлатып жиберген. Натыйжада балыктын саны азайып, арыктап, салмагы кескин төмөндөгөн. Тоютунун жетишсиздигинен жырткыч эмес момун балык канибалистке айланган, башкача айтканда өз уруктарын өздөрү жей баштаган. Балык өстүрүүчүлүк респ-нын түндүгүндө Чүй, Талас өрөөндөрүндө өнүккөн.

Майда көлмөлөрдө, өзөндөрдө, агын сууларда сазан, кызыл канат түрпү, чортон, жылтыр, жаян, муруттуу балык, көкчаар жана башка балыктар бар. Алар менен кошо азык болуучу майда балыктар да жашайт.

Кыргызстанда жергиликтүү балыктар менен башка жактан алынып келинип байырлаштырылган балыктардан тышкары кокусунан пайда болгон балыктар да бар. Мисалы, амур чабагы, элеотрис. Амур чабагынын мекени – Казакстан, элеотристики – Ыраакы Чыгыш.