Ежелгі дәуір әдебиетіне б.з.д. VІІ – б.з. ІХ ғасырды және Х – ХІІ ғасырды қамтитын түрлі әдеби мұралар мен жазба ескерткіштер жатады. Зерттеуші ғалымдар: Х.Сүйіншалиев, А.Қыраубаева, Н.Келімбетов, т.б. ежелгі дәуір әдебиетін төмендегідей дәуірге бөлген.
«Тәңірлік дәуір әдебиеті» – б.з.д. VІІ – б.з. ІХ ғасыр мұралары.
Орта түркі дәуірі – Х – ХІІ ғасыр мұралары – бұл дәуір 2 кезеңнен тұрады:
1) Қараханид кезеңі; 2) Алтын Орда кезеңі.
Ислам дәуіріндегі әдебиет.
«Алып ер Тұңға» дастаны – б.з.д. VІІ ғасыр мұрасы. Алып ер Тұңға – өте көне заманда өмір сүрген түркілердің көсемі. Алып ер Тұңға қайтыс болғанда, артында қалған елі жоқтау шығарған. Жоқтауда опасыз дүниенің Алып ер Тұңғаны да аямағанын, түркілердің оның қазасына қайғырып, бөрідей ұлып, жағасын жыртып жылағаны жырда:
Бөрідей жұрт ұлысып,
Айқаймен жаға жыртысып,
Өкірген үнін өшіртіп,
Жылаған көзден жас өрер, –
деген жолдармен берілген.
Алып ер Тұңға ХІ ғасырда Иранның ұлы ақыны Фирдоусидің «Шахнама» кітабында Тұранның патшасы Афрасияп болып суреттелген.
Орхон ескерткіштері – Түркі қағанатының тәуелсіздігі, елге қорған болған батырлар мен көсемдерді дәріптеу негізінде туған. Олар: Түркі қағанатының негізін құраған Бұмын қаған, Елтеріс қаған, Елтерістің ақылшы, кеңесшісі Тонұқұқ жырау, әкесі Елтеріс өлгеннен соң жиырма төрт жылдан кейін таққа отырған Білге қаған, әскербасы Күлтегін. Орхон ескерткіштері – осы тарихи тұлғаларға арнап тасқа қашалып жазылған әдеби мұралар. Жырда түркі халқының тауғаштарға – қытайға қараған түркі тайпаларына – тәуелді болу себебі ел ішінде береке-бірліктің болмауынан екені баса айтылған. Елге тәуелсіздік әперу үшін бел шешпей күрескен Білге қағанның ерлігі жырда:
Түркі халқы үшін
Түн ұйықтамадым,
Күндіз отырмадым.
Төрт бұрыштағы халықты
Бәрін бейбіт қылдым, тату қылдым, –
деген жыр жолдарымен берілген.
Жырда әскербасы болған Күлтегін тұлғасы да ерекше жырланған. Күлтегін 47 жаста қайтыс болғанда, оның қазасына халықтың қайғыруы да барынша нанымды берілген.
«Оғызнама» дастаны – ІХ ғасырда Жетісу, Сыр өңіріне кеңінен тараған, қырықтан астам хикаядан тұратын түркі халықтарына ортақ туынды. Дастанның негізгі кейіпкері – Оғыз, оның анасы – Айқаған, Оғыздың ақылшысы – Ұлық Түрік, Оғыздың балалары – Күн, Ай, Жұлдыз, Көк, Тау, Теңіз. «Оғызнаманың» ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасы Париж кітапханасында сақтаулы. «Оғызнама» дастанының негізгі идеясы – түркі елін бірлікке шақыру, достық пен адамгершілікке үндеу, сыртқы жауға қарсы күресу. «Оғызнама» дастанының өзіндік ерекшелігі – мифологиялық суреттердің мол кездесуі.
Қорқыт – ҮІІІ ғасырда Сыр бойындағы Жанкент қаласында өмір сүрген түркілердің оғыз ұлысынан шыққан асқан сәуегей, бақсы, күйшілік, жыраулық өнердің атасы. Қорқыт айтқан жырлар ХҮ ғасырда қара сөзбен хатқа түскен. «Қорқыт ата» кітабында он екі жыр бар. Олар: «Дерсеханұлы Бұқаш туралы жыр», «Байбөрі баласы Алып Бамсы», «Тоқа баласы Ержүрек Темірұлы», «Төбекөз биді өлтірген Бисат батыр», «Қазан бектің ауылын жау шапқаны туралы жыр», т.б. «Қорқыт ата» кітабының екі нұсқасы сақталған: 1) он екі жырдан тұратын Дрезден нұсқасы; 2) алты жырдан тұратын Ватикан нұсқасы. Қорқыттың артына қалдырған көптеген нақыл сөздері бар. Олардың көбі қазақ халқының мақал-мәтелдерімен ұқсас болып келеді.
В Северную Европу входят: Дания, Швеция, Норвегия, Исландия, Финляндия. Страны расположены на севере Европы, имеют границы с Атлантическим океаном, Сев. Норвежским и Балтийским морями. В этих странах преобладает умеренный климатический пояс, но на самом севере и субарктический. Климат умеренный, большие лесные ресурсы. Страны Северной Европы являются одними из экономически самых развитых в мире.
По уровню жизни Северная Европа опережает ЕС. Причина более высокого уровня экономического развития — высокая степень развития специализации на производстве и экспорте промышленной продукции с высокой долей стоимости, прибавленной обработкой, особенно наукоемкой продукции, достижению которой некоторые особенности модели социально-экономического развития стран этого европейского региона.
Имея сравнительно небольшое население, страны Северной Европы отличаются высоким уровнем промышленного развития и интенсивным сельским хозяйством. Доля сельского хозяйства и добывающей промышленности в структуре ВВП составляет от 2 до 4%, только в Исландии она достигает 15% вследствие интенсивного развития рыболовства и овцеводства; обрабатывающая промышленность и строительство в среднем в регионе равны 28%; сфера услуг - 67%.
Регион обладает высоким природно-ресурсным потенциалом. Титаномагнетитовые руды занимают обширные территории в Финляндии, Швеции, Норвегии. На севере Финляндии разрабатывается одно из крупнейших в мире месторождений хромовых руд. На западном побережье Финляндии находится также крупное месторождение меди. Среди других территорий, богатых медной рудой, выделяется Центральная Швеция. Среди северных стран наиболее перспективным на нефть оказался норвежский сектор моря. На его долю пришлось более одной пятой запасов нефти. Важное значение для стран Северной Европы имеют гидроэнергетические ресурсы. Лучше всего обеспечены гидроэнергоресурсами Норвегия и Швеция. Одним из величайших богатств стран Северной Европы являются лесные ресурсы, то есть "зеленое золото". По площади лесов и валовыми запасами древесины выделяются Швеция, Финляндия, занимая по этим показателям соответственно первое и второе места в Европе. Лесистость в этих странах высока.
В сельском хозяйстве преобладает интенсивное животноводство (молочно-мясное скотоводство и свиноводство). В районах, расположенных за Полярным кругом, разводят северных оленей, а в Исландии и на Фарерских островах - овец. Земледелие (преимущественно в южных районах региона) представлено кормовыми культурами, выращивают картофель, сахарную свеклу, пшеницу, ячмень и рожь. Издавна большое значение в жизни страны имеют рыболовство и морское торговое судоходство.
Поделитесь своими знаниями, ответьте на вопрос:
Какие процессы происходят на границах литосферных плит и как называют эти участки?
Объяснение:
литосферные плиты сходятся, налезая друг на друга с прогибом и распрямлением этого прогиба при землятресении и так-же расходятся и при этом, бывает, трескаются с провалами в земле и расхождением материка на части это типа участки формирования?.. земляной поверхности.