Написать реферат на тему "аль фараби"на казахском

Фараби, әбу-насыр (әбу-насыр мұхаммед ибн мұхаммед ибн тархан ибн ұзлақ әл-фараби ат-түрки) (870-950) - аристотельден кейін дүниежүзі білімі мен мәдениетінің екінші ұстазы атанған данышпан, энциклопидист ғалым. туған жері сырдария бойындағы ерте заманда түркі халықтарының орталығы болған отырар қаласы. отырарды арабтар «фараб» деп атаған. қай жерден шыққанын білдіру үшін аты жөніне өзінің туған мекенінің атауын тіркейтін сол заманның дәстүрімен ұлы ұстаз фараби аталған. махмұд қашқари «диуани лұғат ат түрк» атты еңбегінде фараб қаласының түрікше аты «қарышоқы» деп көрсетеді. әл фараби заманында бүкіл ортаазия мен түркістан араб халифатының ықпалында болған. соған байланысты қала халқы сауда саттық мәселесінде ислам қалыптасып, зор үлес қосқан араб, парсы, түркі тілдерін қатар қолданған. соның ішінде рухани, ғылыми тіл араб тіл болған. сондықтан осы қалада сауат ашып, осы қалада білімге, ғылымға деген құмарлығы оянған әл фарабидің осы үш тілді жетік білуі заңдылық еді. ол кейін білім ғылым іздеп, көп жерді аралайды. ақыры сол кезде әлемнің ғылым дүниесінің орталығы болған бағдадқа келіп, сонда тұрақтап қалады. сол кездің әйгілі ғалымдарымен кездесіп, олармен сырлас болады. грек, латын, санскрит және басқа тілдерді үйренеді. ол өз заманындағы ған ғылым салаларының бәріне, өнеріне өзіндік үлес қосып, елеулі із қалдырады. одан қалған ғылыми еңбектердің өзінің саны жүзден астам. сол еңбектерді ғылым салаларына қарай бөлетін болсақ, олар мынандай: астрономия, астрология, , логика, музыка, медицина, табиғат ғылымдары, социология, лингвистика, поэзия риторика, философия болып келеді. хх ғасырдың екінші жартысынан бері қарай қазақстан ғалымдары да ұлы ұстаздың бай мұрасын жинап, зерттеп тануға өз үлестерін қоса бастады. қазір қазақстан ғылым академиясының кітапханасында әл фарабидің елу шақты еңбегі бар. олардың ішінде басқа тілге аударылмаған, ғалымдар арасында осы күнге дейін белгісіз болып келген: «алмагеске түсініктеме», « қ сызықтар жасаудың әдістері», «астрология», «китаб әл мусики әл кабир» секілді әрқайсысы бір бір ғылымның шыңын көрсететін аса ірі туындылары бар. мұның сыртында соңғы жылдары қазақстанның иранда алғашқы төтенше және өкілетті елшісі болған ғалым мырзатай жолдасбеков тауып әкеліп, алматыдағы әл фараби атындағы ұлттық университеттің кітапханасына тапсырған әл фарабидің қ өз алдына бір пара қазына. олардың көшірмесі (он үш қолжазба) бүгінде еуразия ұлттық университетінің отырар кітапханасында сақтаулы. өмірінің соңына қарай әл фараби мысыр, шам, халеб қалаларында болып, ақырында шам шахарында келіп, сонда тұрақтайды. осында қайтыс болады. оның денесі шам шахарының кіші қақпа (баб ас сағир) жағындағы зиратқа қойылады. әл фарабидің ісін жалғастырған, ғылымға берілген шәкірттері көп болған. олардың ішінен, ең алдымен, орта азияның ұлы ғалымы әбу әли ибн синаның (авиценна) есімін атауға болады. кейінгі кездегі шығыс ғалымдары оларды бөліп жармай «қос фараби» деп те атайды. сондай ақ еңбектері ұлы ұстаз еңбектерімен сабақтасып жатқан ұлы ғалымдар беруни, бозжани, омар һайямдар да өздерін әл фарабидің шәкірттеріміз деп есептеген.

Абу наср мухаммед ибн мухаммед ибн тархан ибн узлаг аль-фараби, употребительное сокращение имени — аль-фараби (в латинизированной форме — alpharabius; 872[1],фараб[2][3] — между 14 декабря 950 и 12 января 951, ) — философ, , теоретик музыки, учёный востока. один из крупнейших представителей средневековой восточной философии. аль-фараби — автор комментариев к сочинениям аристотеля (отсюда его почётное прозвище «второй учитель») и платона. его труды оказали влияние на ибн сину, ибн баджу, ибн туфайля, ибн рушда, а также на философию и науку средневековой западной европы. ему приписывается создание отрарской библиотеки.

Алтын Орданың гүлденген кезеңі Өзбек ханның тұсында болды (1312-1342жж.) Өзбек хан империяның түріктенген көшпелі халқын (ноғайлы елі) ислам дініне қаратты. Жәнібек хан тұсында (1342-1357жж.) тұсында Алтын Орда биік деңгейге көтерілді. Әділ билік жүргізгені үшін халық оны Әз Жәнібек деп атаған.

Әж Жәнібек ханның тұсында қазақтардың бабалары алаш мыңы деген атпен Ақ Орда құрамында болды. Сол кездің кейбір деректерінде Алтын Орда Ұлық Ұлыс деп аталды. Әз Жәнібек өлгеннен кейін Алтын Орда саяси құлдырау байқалады. Оның орнына келген Бердібек хан екі жыл билік құрғанда өзінің бүкіл руын, батухандар әулетін жойды және империяны үлкен дағдарысқа әкелді. Оның өлімінен кейін Алтын Орданы атақты әмір Мамай басқарды. Ол Бердібектің қызына үйленген болатын. Іс жүзінде Алтын Орданың билеуші болса да, ол Шыңғыс әулетінен хандарды тағайындады. 1360 жылдар аралығында 14 хан ауысты. Ірі әмірлер арасында жер-ел үшін толассыз тартыстар жүріп жатты. Қазақ эпосы Алтын Орданың құлдырауы Шықғыс тұқымының ру аристократиясымен күрсі нәтижесінде болды дейді. Әсіресе қатты қарсылықты Мамай мен Орыс хан көрсетті. Орыс хан узурпаторды Сарайдан қуып жібереді Едіге мен Тоқтамыс хандардың арасындағы қарама-қайшылық империяның құлдырауына әкеледі.

Bata2халқымыз «батамен ел көгерер, жаңбырмен жер көгерер», «баталы ер арымас, батасыз ер жарымас». «жақсы сөз – жарым ырыс» деп текке айтпаған. ң ғын тілеуіне, пейіліне қарап өлшейтін қазақ айтылған сөзге, тілеген тілекке, берілген батаға ерекше мән берген. сондықтан той-томалақта, келелі жоралғыларда бір-біріне тілек тілеп, қадірлі қариядан бата алу ықылым заманнан дәстүрімізге айналып, тұрмыс-тіршілігімізбен біте қайнасып кетті. қазақ бата арқылы ұрпағын ілікке, имандылыққа, ақылдылық мен парасаттылыққа, шешендікке баулыған. дуалы ауыз қариядан алған ақ бата ға рух беріп, жігерлендіріп отырған. алты алаштың ардақтысы болған би-шешендеріміздің берген баталары ел аузында сақталып халық мұрасына айналып, қазақ фольклорының дербес, шағын жанры ретінде қалыптасты. ұйқасты, ырғақты болып келетін, тұрақты образдарға негізделетін бата халқымыздың жақсылық пен жамандық, адалдық пен арамдық, -сауап тұрғысындағы моральдық-этикалық түсініктерінің айғағы іспетті. киелі сөзге айналған бата екі түрге бөлінеді: ақ бата, теріс бата. ақ бата игі ниеттен туғандықтан ел аузында сақталып, жаңғырып отырды да, жақсылыққа ғана құштар халқымыз теріс батаны ұмытуға тырысты. сондықтан ақ батаның – нәрестеге бата, асқа бата, ұлға бата, қызға бата, келінге бата, жолаушыға бата, жастарға бата, сүндет той батасы, наурыз батасы, ораза айт батасы, жарапазан батасы ас қайыру батасы сияқты түрлері көп. бата үлгілеріне в.радлов, ш.уәлиханов, а. васильев, г. потанин, сияқты көптеген зерттеушілер назар аударып, жинастырды.