Коп нуктенiн орнына тиiстi создердi коиып жаз доспыз, шакiрт, коршiсiн , аншiмiн, устаз, кезекшi 1жак. 2жак. 3 жак

Біз доспыз,ол шакірт,көршісін құрметтейді,мен әншімін, өнегелі ұстаз, ол кезекші

1лиро-эпостық жырлар ғашықтық жырлар - лирикалық әрі эпикалық шығарма 2 абай  10 тамыз  1845   ж. қазіргі  семей облысының  шыңғыс тауларында  қарқаралының   аға сұлтаны  құнанбайдың   төрт әйелінің бірі, екінші әйелі  ұлжаннан   туған.3 туған жері қазіргі  шығыс қазақстан облысының  абай ауданындағы  шыңғыстау   бөктерінде  1858   ж.  шілденің 11 -де дүниеге келген. оның әкесі құдайберді құнанбайдың үлкен бәйбішесі күнкеден туған,  абаймен   әкесі бір, шешесі бөлек. шәкәрім сонда абайға немере іні болып келеді4адалдық надандықтан без рухтылық5шолпан

ақбөкен, киік –  жұптұяқтылар  отрядының  бөкендер  туысына жататын, тұлғасы ірі, қойға ұқсас, дөңес тұмсықты, күйіс қайыратын түз жануары. ақбөкеннің қазба қалдықтары плейстоцен қабатынан батыс шығыс аляскаға дейінгі аралықтан табылған. ақбөкендер моңғолияда, қалмақ даласы мен қазақстанда ғана сақталған. республикамызда ақбөкендердің бір-бірінен жеке дара бөлінген бетпақдала – арыс, үстірт және еділ – жайық деген топтары мекендейді. текелерінің дене тұрқы 126 – 150 см, салм. 37 – 49 кг, ал ешкілері кішірек, дене тұрқы 109 – 127 см, салм. 22 – 37 кг-дай болады. үстіңгі ерні салбырап, етті тұмсыққа айналған. текесінің мүйізі қайқылау келеді, ешкісінде мүйіз болмайды. жаз айларында арқа түсі сарғыш тартады, қыста түсі ақшылданады. ақбөкендер шөл, шөлейтті және далалық аймақтарда тіршілік етуге бейімделген. олардың қоныс өзгертуі ауа райына, ақбөкен жұп тұяқты жануарлардың ішіндегі ең өсімталы, жылына бір рет төлдейді. жаппай төлдеуі мамырдың 1-жартысында өтеді. бұл кезде күн салқындап, жауын-шашын көп болады да, оны қазақ халқы «құралайдың салқыны»  деп атайды. көбіне егізден, кейде 3 лақ та туады. ақбөкендер өсімдіктердің 80-нен астам түрімен қоректенеді. олардың басты жауы – қасқыр, ал жас төлдеріне бүркіт, дала қыраны мен қарақұстар да шабуыл жасайды. ақбөкен аусыл, пастереллез ауруларымен ауырады. ақбөкен – дәмді еті, құнды мүйізі мен тұяғы, әдемі терісі үшін ауланатын кәсіптік маңызы бар жануар. қазақстанда 1921 ж. ақбөкенді аулауға тыйым салынған. 1957 – 58 ж. олардың жалпы саны 2 млн-нан асқаннан кейін, кәсіптік жолмен аулауға рұқсат берілді. оның мүйізінен пантокрин дәрісі алынады, тұяғын күйдіріп, одан алынған күлді денедегі теміреткіге жағады, сусамыр ауруына шалдыққандарды емдеу үшін пайдаланады.[2]

киікті қазақ киелі жануар деп есептейді. ел арасында оларды атқан бақытсыздыққа ұшырайды деген сенім бар. киіктің қаншалықты киелі екендігін кім білсін, бірақ өте ақылды және қандай табиғи ортада болмасын, тез бейімделіп кететін жануар екендігі анық. ақбөкендердің басына қаншама ң заман туғанмен, миллиондаған жылдар бойы тұқымын сақтап қала алды. осының өзі ақбөкендердің өмірге өте бейімділігін, өсімталдығын аңғартады. егер ақбөкендердің басқа түз тағыларынан ерекшеліктері болмаса, ежелгі мамонттармен бірге құрып кетер еді.

ақбөкендердің табындары жүздеген, мыңдаған бастан тұрады. әдетте табынды текелері емес, ұрғашы киік бастап жүреді. текелері күйек науқаны біткеннен кейін табынға көп қосыла бермейді, әсіресе киіктер бұзаулайтын кезде олар жеке жиналып, бөлек табынмен жүреді. ақбөкендер күйекке түсер алдында, қазан, қараша айларына қарай қоң жинап, жұмырланады. бұл кезде текелердің кеңсірігі дөңестеніп, әукесі салбырап, сақалы төмен түседі. ұрықтандыруға көп уақыт жұмсалмайды, әрбір теке бір-екі күннің ішінде 40-50 киікке дейін шабады. соңғы кездерде ақбөкенді мүйізін алу үшін браконьерлер көп қырып жіберді де, текелердің саны күрт азайды. ұрғашы киіктердің саны текелерден бірнеше есе басым болғандықтан, күйек кезінде кейбір шамасына қарамайтын, тәжірибесіз жас текелер әлсіреп, зорығып өледі немесе түлкі, қарсақ сияқты кішігірім жыртқыштарға жем болады. күйек біткеннен кейін, ауа райы қатты суытып кетпей, жайылымға қолайлы болып тұрса, қаңтардың аяғы, ақпанның басына қарай қайта қоң жинап, әлденіп алады.

ұрғашы киіктер текелерге қарағанда майды көп жинай алмайды. күйек кезінде орташа ғана семіреді де, төлдер алдында 4,5 келідей іш май жинайды. бірақ лақтарын емізген кезде тез арықтайды. киіктер мамыр айының 10-15 аралығында жаппай төлдей бастайды, осы кезде ауа райы бұзылып, міндетті түрде жауын-шашын болады. қазақтар оны «құралайдың суығы» деп атаған. киік әдетте төлді егізден әкеледі. алдын ала шыбын-шіркей болмайтын, үнемі жел есіп тұратын беткейді таңдап алып, лақтарын түрегеп тұрып туады. құралайдың енесі басқа жануарлар сияқты лағының шаранасын жалап аршымайды, шарана жауынның суымен шайылып кетеді немесе жел қағып, кеуіп барып түседі. жаңа туған лақтар жарты сағаттан кейін енесін еміп, екі-үш сағаттан соң аяқтанып кетеді, ал туғанына екі күн болған құралайды машинамен қуып жете алмайсыз

үкiмет ақбөкендердi  2006  жылы «қызыл кiтапқа» ендiрдi. және сол жылы жан-жануарларды қорғау мақсатында бюджеттен 200 миллион қаржы бөлдi. ал үстiмiздегi жылы бұл қаржыны 270 миллионға жеткiзiп отыр. әрине бұл игi шаралар қолға кеш алынып отыр. дегенмен «ештен кеш жақсы» деген емес пе? өсiмтал жануар күтiмi көп, қорғауы жақсы болса, санаулы жылдардан соң саны қайта көбейiп, әлi-ақ даламыздың сәнiн келтiрер.[3]