Правила кокпар о казахской игры на казахском языке

Көкпар - ұлттық ат спорты ойындарының бірі. ойынның атауы “көк бөрте” (лақ) сөзінен шыққан. дәстүрлі қазақ қоғамында көкпарға жасқа толған серкенің семізі таңдалған. семіз серке терісі жыртылмайды. орташа салмағы 20-30кг-дай келеді. басқа малдың терісі жыртылғыш болғандықтан көкпарға тартпайды. көкпар – орталық азия халықтары арасында кең тараған ойын түрі. ол қырғыз, өзбек тілінде “улак тартыш”, тәжік тілінде “бузкаши” деп аталады. көкпар тарту сияқты ұлттық ат спорты ойындары басқа да шығыс елдерінде де бар. ауғанстанда кең тараған бузавиш ойыны көкпарға өте ұқсас. сондай-ақ, аргентина халқының да көкпарға ұқсас ат спорты ойыны болған. көкпар жігіттердің күш-жігерін, төзімділігін, батылдығы мен ептілігін, ат үстінде мығым отыруын қалыптастырады. сонымен қатар көкпар – аттың қалай бапталып үйретілгенін, жүйріктігін де сынайтын спорт. көкпар жаппай және дода тартыс болып екіге бөлінеді. жаппай тартыста әркім көкпарды өзі иелік етуге тырысады. дода тартыста құрамы бірдей екі топ сынға түседі. мұны кейде марта тарту деп те атайды. қазақстанда 1949 ж. көкпар жарысының жаңа ережесі бекітілді. осыған сәйкес көкпар жарысын арнаулы алаңда, командалық сипатта өткізу белгіленді. ал 1958 жылдан көкпар бәйге алаңдарда (ипподромдарда) өткізіліп келеді. алаң көлемі қатысушылар санына байланысты. егер әр команда 5 болса, ұзындығы 300 м, ені 100 м, 10 болса – 500х200 м, 15 болса – 700х300 м, 20 болса – 1000х500 м болады. алаңның әр бұрышына қызыл жалаушалар ілініп, ал оның екі жағында диаметрі 10 м-лік шеңбер (“отау”) сызылады. алаң ортасында диаметрі 6 м-лік шеңбердің дәл ортасына көкпар қойылады. жарыс басталар сәтте командалар орталық шеңбердің сыртында тұрады. жарыс алаңындағы төрешінің хабары бойынша басталады. көкпар тарту қатысушылардың санына байланысты 8 – 15 мин аралығында өтеді. көкпаршылардың мақсаты – орталық шеңберде жатқан көкпарды өз командасының “отауына” жеткізу. көкпар “отауға” жеткізілгеннен кейін, ойын алаң ортасынан қайта басталады. белгіленген уақыт ішінде қай команда көкпарды өз “отауына” көп жеткізсе, сол жеңіске жетеді

По накалу страстей, риску и даже некоторым правилам кокпар сравнивают с хоккеем. правда, вместо шайбы здесь – обезглавленная туша козла, а вместо коньков – настоящие кони.  джигиты в красивых костюмах картинно отбирают тушу друг у друга

Ол шымкент облысы отырар ауданында  1930   жылы  15 тамызда   дүниеге келген. оның әндері республикамыздың қай өңірі болмасын жиі айтылып, ән сүйер қауым арасына барынша кең тараған. ән өнерімізде жарық жұлдыздай сәуле шашып, айырықша із қалдырған ш.қалдаяқов күллі қазақ халқының ұлттық мақтанышы сазгердің серісі. біз ес білгелі бері еліміздің кең байтақ даласымен аспанында қалықтаған, махаббат пен сағыныш сезіміне толық қайталанбас шәмші әуендері енді  ххіғасыр әлеміне бет алып әуелей беретіні ақиқат. табиғат ерекше дарын иесі еткен дара тұлға шәмші қалдаяқовты қазақ есінен шығармас. шәмші ағамыздың «қорлан» әнін шырқаудағы өзіне ішкі сырын ашып айтпай сөз шешендігіне салып бұра тартып кететіні де бар. кең жүрегімен табиғат берген дархан, дарынды шәмші ағамыз өзінің жүрек тербейтін, қиял қозғайтын, терең ойға шомылдыратын ғажап әндерімен халқын байытатын, олардың өмір сүруге құштарлығын арттыратыншәмші қалдаяқов пиониноны да, домбыраны да жосылта тартатын еді. бірақ, домбыраны екпіндете, төпелеп тартқанын көрген емеспіз. бір әсем әуенді шерте бастайтын да қоңырлата былқылдата ала жөнелетін. қысқаша айтқанда тұла бойы тұнған өнер болатын.

Шәмші қалдаяқов  (15.8. 1930,  отырар ауданы  шәуілдір ауылы  – 29.2.1992,  алматы) – композитор, қазақстанның халық артісі (1991).  шымкент,  тараз,  жетісай  қалаларының құрметті азаматы. аса көрнекті сазгер, ән жанрының әйгілі майталманы, қазақстан мәдениетіне еңбегі сіңген қайраткер, осы заманғы қазақ эстрадасының негізін салушылардың бірі, қазақстанның халық әртісі. оңтүстік қазақстан облысының қызылқұм ауданында дүниеге келді. кезінен бойындағы бар талантын алқалы жиын, аламан бәйгелерде көрсете білді. 1950 жылдан бастап шығармашылықпен түбегейлі түрде шұғылданды. 1956-1962 жж. құрманғазы атындағы мемлекеттік консерваториясында в.в.великанов класында оқыды. шәмші әндері ғажайып саздылығымен, сылдырап аққан бұлақ суындай тап-таза сыңғырымен, лирикалық наздылығымен ерекшеленеді. оның шығармашылық жағынан сіңірген еңбегі қазақ эстрадалық әндерінің әуенін ұлттық нақышпен құнарландыруында, яғни халықтық қайнармен қабыстыруында жатыр. ал бұл оның қазақ жұртының музыкалық дәстүрі сүтін еміп өскендігіне дәлел. осылайша бағзы мен бүгінгі мақамдарды керемет ұштастыруы ш.қалдаяқов туындыларының даңқын дүрілдетіп шығарып, дүйім далаға кең жайылуға кепілдік берді. мұхтар әуезов өмірден озар тұсында университет студенттері алдында сөйлеген әйгілі сөзінде шәмші саздарын ақан, біржан өнерпаздығынан кейінгі бір "жыл келгендей жаңалық" сезіндіретін үздік құбылыс ретінде бағалағаны мәлім. жұрт аузында "бүкіл қазақ еліне ән салдырған шәмші" атануының сыры сонда. сазгер әндері, әсіресе, 60-70-жылдардагы жастардың аузында жүрді. кешеулеген "хрущевтік жылымық" дәуірінің жас шетел композиторлары мен орындаушыларына, мәселен, "биттлзге" калай ынтықса, қазақстандық өз сазгерлерімізді де солай сүйіп тыңдады. бұл соңғысы мен арасында, әрине, қалдаяқов бірінші орында тұрды.