Корши катар турса да, бирин бири кормейди

Қазақ әдебиетінің көгінде жарық жұлдыздай жарқ еткен, Абайдан кейінгі реалист ақын – Сұлтанмахмұт Торайғыров. “Болар бала болмысынан белгілі” демекші, Сұлтанмахмұт жасынан ізденгіш, алғыр бала болып өседі. Қазақ әдебиеттану ғылымының ардагер абыздарының бірі Б.Кенжебаев: “Сұлтанмахмұт мейлінше зерек, алғыр, мейлінше пайымшыл болды. Ол алты жасында хат таныды, ер жеткен соң орыс тілін, орыс әдебиетін, бір сыпыра пәндерді, қоғамдық әлеуметтік мәселелерді өздігінен оқыды Ол көбінесе ғылым иелерінің, ақыл-ой кемеңгерлерінің, философтардың шығармаларын оқыды, тарих, саясат туралы мәнді, бағалы ой-пікір айтты”,- деген еді. Ол жасынан ауыл молдаларынан ескіше білім алады. Сұлтанмахмұттың ақындық жолға түсуіне ықпал еткен Мұқан мен Нұрғали деген молдалар еді. Мұқаннан өлең сөз туралы тәлім алса, Нұрғалидан орыс және шығыс әдебиетінің үлгілері туралы білім алады.

Екі жасында анасы дүниеден озып, жетім қалады. Жоқшылықпен қоса жетімдіктің де тақсіретін тартып өседі. Білімге деген құштарлығы оны ғылым белестері мен асуларына құлшындыра жетелейді. Өмірдің бар қиыншылығы мен азапты асуларына кездессе де, мойымаған болашақ ақын “білім теңізіне” бойлап, өшпес білім, зор рухани қуат алғысы келетін. Бұл халін өзінің “Өмірімнің уәдесі” өлеңінде айқын суреттеп жазады.

Намыс адамның жан дүниесі мен Отанының, отбасының, ұлтының, қоршаған орта мен қоғамының мәнін сезінуімен оянып, соның амандығы мен бүтіндігі үшін күресінен көрініс табады. Өзін-өзі танудан бастау алған адамның рухани ізденісі оның қоршаған ортасын меңгеруіне ұласады. “Малым – жанымның садағасы, жаным – арымның садағасы” деген қағидадан көрініс тапқан, яғни ар-иманның қадірін білумен айқындалатын намыстың бір түрі адамның адамдық келбетін айқындайтын асыл қасиеті. Адам өз бойындағы ең асыл құндылық иман, ар-ождан қазынасы екенін танып білгеннен кейін, оны қорғау, ұлғайту қамымен ғылым, білім іздеп еңбектенсе ол шын мәніндегі намысты тапқаны күмәнсіз.