Салалас курмалас соилем онын турлеры

Салалас құрмалас сөйлем - құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты тұлғада келіп , өзара бір-бірімен тең дәрежеде байланысқан құрмаластың түрі. Салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір – бірімен бағынбай, тең дәрежеде байланысып, баяндауыштары тиянақты келіп жай сөйлемдерді жеке – жеке қолдануға болады. 
Салалас құрмалас сөйлем мынадай алты түрге бөлінеді : 
1. Ыңғайлас салалас. 
2. Қарсылықты салалс. 
3. Себеп – салдар салалас. 
4. Ілектес салалас. 
5. Талғаулы салалас. 
6. Кезектес салалас.

Шәкәрім Құдайбердіұлы (11 шілде (23 шілде) 1858-2 қазан 1931) – ақын, жазушы, философ, тарихшы, композитор. Абаймен замандас әрі інісі, әрі ол негізін салған реалистік әдебиет дәстүрлерін алға апарушы ізбасары. Өзі өмір сүрген ортаның қоғамдық-саяси және әлеуметтік сыр-сипаттарын керебілуде, қоғам мен адам табиғатындағы кемшіліктерді зерделеуде, туған халқына түзу жол көрсетуде Құдайбердіұлы Абай бағытын ұстанды. Шәкәрімнің әкесі Құдайберді Құнанбайдың Күңке деген бәйбішесінен туған, яғни Абайдың туған ағасы. Шәкәрім бес жасында ауыл молдасына оқуға беріледі де онда жеті жасына дейін оқиды.

Жеті жасында әкесінен жетім қалған ол бұдан былайғы кезде Абайдың тікелей тәрбиесінде болады. Өскен ортасының аса бай дәстүрлері мен Абай ағасының төрбиесі табиғатынан зерек Шәкәрімнің жетімдік көрмей өсуіне ғана емес, оның таланты ақын, парасатты ой иесі болуына да зор ықпал жасады.

Ұлы Отан соғысындағы қазақтың қос Батыры Бауыржан Момышұлы мен Мәлік Ғабдуллиннің шынайы достығын, бір-біріне деген терең құрметін айтып берейін.

1942 жылдың ақпан айы. Түкірігің жерге түспейтін аяз. Бауыржан Момышұлы басқарған полк бір түннің ішінде алты қыстақты немістерден тартып алды. Соғыс тарихында бір бекіністің қолдан-қолға бірнеше рет көшетіні қайталанатын жайт. Мұны білетін Баукең қорғанысты күшейтуді ойластырды. Неге десеңіз, бұлар үшін де әлгі қыстақтардың маңызы күшті болатын. Тоғыз жолдың торабы еді ол. Қыстақтардан немістерді қуып шыққанымен олардың бірнеше полктен тұратын күші тосқауылда тұрған.

– Апырай, қапыда қалмасақ жарар еді. Күзетшілер жаудың келіп қалғанын қалай байқамады екен, –деп ілгері жаққа көз жіберген Баукең қарсы шабуылға шыққан қарақұрым жау тобын көріп қалды. Ұшып тұрып команда берейін десе, бораған оқ бас көтертер емес. Жанындағы батальон комиссары Гусев ауыр жараланып, құлап түсті.

Кенет оның қырағы көзі үйлерді тасалай, бұқпантайлай жүгіріп келе жатқан кісіге түсті. Тани кетті. Мәлік екен, жүрегі жылып, бойына ыстық қан жүгіргендей болды. Қайдан шыққаны да белгісіз. Ешнәрсеге қарар емес. Құстай ұшып, бұйрық беріп барады. Оның дауысы шығуы мұң екен, оң жақтағы күртік окоптардан әуелі біреу, одан кейін бес-алты, ал олардың соңынан тұтас автоматшылар ротасы дүркірей көтерілсін кеп. «Уралаған» топ біздің әскерлер шебіне жақындап келіп қалған немістерді оқты қарша бората қарсы алды. Таң алдындағы осы қанды шайқасты тілмен айтып жеткізу қиынның қиыны еді. Өліспей беріспейтін екі жақ та әп-сәтте араласты да кетті. Бұл кезеңді пайдаланған кейінгі жауынгерлер де ес жиып, алға ұмтылған еді. Атылған мылтық, қоян-қолтық алысқан жауынгерлер, айқай-шу, ыңырана құлап түсіп жатқан адамдар…

Інісі Мәліктің дәл осы жолы қайталанбас ерліктің үлгісін көрсеткенін Баукеңнің өзі де біліп, көзі көріп тұрды.– Жау жанал-қымнан алып, оқыстан тигенде Мәлік болмағанда, – дейді ол. – Тірі ме екен өзі… Жігіт болса осындай болсын. Оның бастағанына еріп, жауға қарсы алғаш жалғыз өзі атылған сұңқар кім екен? Баукең адъютантын осы деректерді біліп келуге жұмсады. Ол жүгіріп кетісімен қыстақ бойындағы көшелердің бойымен ақырын аяңдап келе жатқан Мәлік көрінді. Жас сұңқар аяғын әзер-әзер басып, ілбіп келеді. Бірақ, жүзінде жылылық, қуаныш, тіпті күлкі нышаны байқалатын сияқты.

Міне, бұл Баукең мен Мәлік ағайдың неміс басқыншыларына қарсы қоян-қолтық соғысының бір көрінісі. Олар мұндай қанды шайқастың талайын басынан өткізді. Екі ер бір-бірінің батырлығына қатты сүйсінді, риза болыс-ты.

Міне, біздің заманымыздың батырларының біріне-бірі берген бағасы, сүйіспендігі осындай. Халқымыздың аса ірі тұлғалы қос батыры бойларындағы асыл қасиеттерін осылай бағалаған. Жазудан, сипаттаудан танбаған. Мәлік аға 1943 жылы соғыста жүргенде Бауыржан туралы былай жазған екен:

«Тылдағы кейбір жолдастар Бауыржанды долбарлы қара күштің, қолма-қол ұрыс, айғайдың иесі деп бағалайтын сияқты. Бұл қате. Бауыржанға берілген теріс баға. Ең алдымен Бауыржан ақыл мен ойдың иесі, барлық қасиеті бойына жиналған, адамгершілігі, ерлігі, жігітшілігі күшті, шын мағынасындағы қолбасшы, командир».

…1956 жылы көктемде Бауыржан Момышұлы отставкаға шығады да біржола Алматыға келеді.

– Әй, Мәлік, осы сірестіре амандасуға тойдық қой, келші, бауырларша бір құшақтасайық, – деп екі қолын қыранша кең жазып жіберді. Екі батыр құшақтарын жаза алмай, бір-біріне жабысқан күйі ұзақ тұрды. Сағыныштың желімі оларды тіпті жіберер емес.

…1973 жылдың 2 қаңтарында Мәлік аға кенеттен дүние салды.

Баукеңнің батыр інісі туралы айтқаны, берген бағасы. Ол інісінің бойындағы асыл қасиеттерін жоғары бағалаған, өзін сыйлап, құрмет тұтқан, басқаларға үлгі еткен. Сол сияқты Мәлік ағаның да Баукең туралы аз айтпағаны белгілі. Ағай дүниеден өткеннен кейін ол кісінің мұрағатынан Баукең туралы жазған ұзақ жырлары табылды.

Осы ұзақ жырда Мәлік аға Баукеңнің шыншылдығын, батырлығын, адамшылығының жоғары екенін суреттейді. Отан алдындағы міндетін абыроймен атқарып жүргенін жырлайды. «Өсер елдің ұлдары бірін-бірі батыр дейді», дегендей, қазақтың қос батыры өмір бойы бірін-бірі жырлап, сипаттап өтуі кейінгі жас ұрпаққа үлгі-өнеге болмақ.