Жылы жаққа ұшатын құстар
Жылы жаққа ұшатын құстарды "жыл құстары" деп атайды. Наурыз айында ұшып келіп, өніп-өсіп, қараша айында жылы жаққа ұшып кетеді. Енді солардың ішінде кейбіреулеріне тоқтала кетейік:
Аққу - жыл құсы. Қыс жылы кезде аққудың біраз тобы Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауында – Ақтау қаласының маңында қыстап шығады.
Аққуды қазақ халқы ежелден қастерлеп, бақыттың бастамасы, жақсылықтың жаршысы, пәктіктің, сұлулықтың белгісі деп есептейді әрі киелі құс төресі санап, оған ешуақытта оқ атпайды. Аққудың аталығын «сапар», балапанын «көгілдір», мойнын «сұңғақ» деп дәріптейді.
Сүңгуір үйрек – жыл құсы. Ұяларын тайыз суға, бөген не көл жағалауларына салады. Сәуір – мамыр айларында 5 – 14 жұмыртқа салып, оларды мекиені 4 аптадай басады. Балапаны 1,5 – 2 айда қанаттанып, өздігінен ұша алады. Сүңгуір үйрек су өсімдіктері және омыртқасыздармен қоректенеді.
Шағалалар да жыл құстары.Олар жақсы ұшып, жүзеді, бірақ суға сүңги алмайды. Қанаттары ұзын, аяқтары қысқа, аяқ саусақтарының арасы жарғақты. Шоғыр құрып тіршілік ететін түрлері де бар. Ұясын жерге, шың басына, судағы жартасқа шөптен жасайды. Ірі жәндіктермен, моллюскалармен, тышқан тәрізді кемірушілермен, балықтармен қоректенеді.
Қазақ эпосы мен фольклорының барлық түрі музыкамен тығыз байланыста. Салт-дәстүрлік, тұрмыстық және тарихи әндермен қоса, ірі эпикалық поэмалар да ақынның өзі таңдаған әуенмен домбыра арқылы орындалған. Қазақ фольклорындағы әуеннің ролі осы күй - аңыздарда ерекше байқалады, ол оқиға мен сезімді жеткізу құралы ретінде қолданып, сюжеттік сипатты береді. Әдетте, домбырада, сыбызғыда немесе қобызда күйші (әуенді шығарушы немесе ойнаушы) орындалатын күйдің мазмұнын қысқаша баяндайды да, оны дәстүрлі: “ал, енді мұны домбырадан тыңдаңдар”, - деген сөз тіркесімен аяқтайды. Авторы беймәлім “Бозторғай” атты ежелгі күй-аңызда өз балапандарын жыланнан қорғап, жанын қоярға жер таба алмайтын бозторғай туралы әңгімеленеді. Әуендік пьеса домбыра даусымен бозторғайдың қорқынышы мен жан арпалысын, балапандардың бәйкүнә дауыстарын, ана-бозторғайдың ұяны жыланнан қорғауға тырысып, аластау жолындағы қанаттарының қағысын домбыра даусымен береді, күй бозторғайдың балапандарын құтқару үшін жылан аузына түскен өлім алдындағы шарасыздығымен аяқталады. Мұнан да күрделі мазмұнды күй - аңыз “Көбік - шашқан” деп аталады. Оны XIX ғасырда Каспий теңізінің жағалауындағы су тасқынына байланысты атақты күйші Құрманғазы өмірге әкелген. Бұл шығармада күй ел басына төнген апатты, адамдар мен жануарлардың жан айғайларын берумен ғана шектеліп қалмай, халықтың мұңы мен зарын тасқын төңірегінен алып шығып, тарихи тағдырының да тасқын сияқты ауырлығын көрсетеді. Мұндай музыкалық шығармалар авторларына тек композитор ретінде бір жақты қарауға болмайды. Олардың әрқайсысы осы әуенге сәйкес аңыз-әңгіме де шығарады. Мысалы, авторы беймәлім “Қара жорға” күй – аңызында Абылайханның қазақ – қырғыз ұрысында қалмақтардан тартып алған жүйрік ат туралы тамаша әңгімесі бар. Сондай-ақ “Ақсақ Құлан, Жошы хан” күй – аңызының ерекшелігі бар. Жошы хан аңға кеткен баласы қайтпаған соң, хабар беруді талап етеді. Бірақ, ханның жалғыз ұлын өлді деп хабарлауға батылы барған кісінің көмейіне балқытылған қорғасын құятындығын мәлімдейді. Хан қаћарынан қорыққан қарт күйші оның өлімін күй арқылы жеткізеді. Жошы хан қобыз үнінен баласын ақсақ құлан өлтіргенін біледі. Өз сөзінде тұру үшін сонша қайғы- қасіретті жеткізген қобыз шанағына қорғасын құюды бұйырады. Сондықтан, қорғасынмен күйген қобыздың жоғарғы жағы ашық күйінде қалды, - дейді аңыз. Саймақтың “Сары-өзен” күйі де жан – дүниені ерекше баурайды. Қалмақ тұтқынынан қалмақ қызымен қашып шыққан Саймақ туған аулының орнын сипап қалады, өз қайғы – мұңын сыбызғымен білдіреді. Атақты Құрманғазының да әрбір күйі оның өз жанынан шығарған аңыз-әңгімесімен әдіптеледі. Мысалы, “Кісен ашқан” күйі оның патша түрмесінен қашқандығы туралы баяндаса, “Лаушкин” тұтқында болған кезінде орыс қызы Лавочкинаның өзіне көмектескендігін, оны сүйгендігін әңгімелейді. Күй – аңыздарда қазақ фольклорына тән сипаттамалық белгілемелер араласып келеді. Олар: аң –құс туралы ертегі (“Бозторғай”), тарихи ән (“Көбік шашқан”), жоқтау (“Сары өзен”), және естірту (“Жошы хан”) және т. б. болып келді. Қазақ фольклорының бұл түрінің маңыздылығы сол, есте сақталатын сазды әуенмен қоса бүгінгі күнге дейін айтулы аңыздардың, өткен күндер бейнесі мен оның авторларының атын жеткізгендігінде дейміз. Ән мен сөз өнерін бір жерге тоғыстыру, оны үндестік заңына бағындыру – қазақ өнерінің тарихи жолындағы аса сирек құбылыс ретінде бағаланады.
Объяснение:
Поделитесь своими знаниями, ответьте на вопрос:
Переведите , нужноо менің сүйікті асым. әр уақыт тамақ ішпей тұрмайды. тамақ арқылы ағзамыз қажетті мөлшерде нәруызбен, маймен, минералды заттармен, дәрумендермен, сумен қамтамасыз етіледі. менің ең сүйікті асым-мәнті. анам мен үшін оны жиі дайындауға тырысады, себебі буға пісірілген тағам пайдалы әрі дәмді болады.бірде мәнтіге асқабақ қосып пісірсе, кейде жусаймен пісіреді.мәнтіні бәріміз бірге отырып түйеміз.анам пісірген мәнтінің дәмі аузыңнан кетпейді. жеп көрсең, саған да ұнар. маған қ та ұнайды. таңертең мен айран ішемін, ірімшік жеймін, кейде бутербродпен қара шай ішемін. түскі асқа анам көкөніс қосылған сорпа пісіреді, қ қуырады, әртүрлі салаттар жасайды. менің ең жақсы көретін салатым-қырыққабаттан жасалған, алма, қияр қосылған салат.тәттіге онша құмар емеспін. мен үшін тамақтану - күш, қуат алудың тәсіл. әсіресе сүт тағамдарна ерекше мән беремін. көбіне айран ішемін. кейде демалыс күндері анам жаңаша тағамдар пісіреді, олардың да дәмін татамын, жеп көремін. меніңше дәмді тағам пісіре білу де өнер. біреулер тамақты күйдіріп жібереді немесе өте тұзды етіп жасайды, фаст-фудты дайындай салады. мен ондай тамақтарды жемеймін. бірақ өз денсаулығын ойлаған қалай болса солай тамақтана салады деп ойламаймын. сендер бұған қосыласыңдар ма?
Енді жаздық лагерьлерде де сендер әдебиет үйірмесі ұйымдастырыңдар.
Демалыс уақытында болсын,лагерьде болсын әдебиетпен шуғылдану мейлінше қажет.