Рассказ о любом спортсмене нужно на завтра!

шаварш владимирович карапетян-напиши про него 

1987 жылы ақсу-жабағлы - орталық азия мен қазақстанның ең ежелгі қоры 60 жылдық мерейтойын атап өтті. таңғажайып табиғи ландшафтпен ерекшеленетін осы бірегей тау-кен орны батыс тянь-шаньда теңіз деңгейінен 1000 - 4280 биіктікте орналасқан. қазақстанның барлық негізгі қ аудандары мұнда олардың барлық даңқында көрініс табады: жартылай шөлді қылқан жапырақты ормандармен ауыстырылады. өрістердегі шыршаң шалғындар тығыз арша ормандарына жол береді. көп қырлы альпі шалғындардың әртүрлі әшекейлері кристалды-ақ қармен және мұздақтардың көкшіл тілдерімен жабылған қатаң тау шыңдарының беткейлерін безендіреді. ақсу-жабағылы - сирек, жойылып бара жатқан жануарлар мен өсімдіктердің ең бай қазынасы. таудың ешкі, қызыл бұғы, бұғы, сілеусін, қар барысы, қасқырлар мен түлкілер, аюлар мен порпокиндер, мұнда ермандар тұрады. қорықтың шөл дала жағдайында мензбийердің шыршасы өмір сүреді.

  қарлығаш – айыр құйрықты, қанаттары ұзын, әрi үшкiр келетiн, шағын денелi қара ала құс. қарлығаш сөзi «қара», «ала», «құс» деген сөздердiң кiрiгуiнен шыққан. торғайлар отрядына жататын құс тұқымдасы. басқа құстардан бiр айырмашылығы – жемiн ұшып жүрiп ұстайды. суды да ұшып жүрiп iшедi. бауыры ақшыл, арқасы қоңыр, жасыл жылтыр. арктика мен антарктидан басқа жердiң бәрiнде ме­кендейдi. бүкiл әлемде қарлығаштың 80 түрi бар. оның 4 туысқа жа­татын 5 түрi қазақстанда кездеседi. олар: жар қарлығашы, құз қар­лығашы, қос реңдi қарлығаш, сепкiлтөс қарлығаш, кент қарлы­ғашы. республикамыздың барлық жерiне тараған. орман-тоғай, өзен-көлдер маңында, шөлдi және таулы өңiрлерден жиi ұшыратасың. жыл құсы. күз түсе, африка мен оңтүстiк азияға ұшып кетедi. жылына бiр рет, қыста түлейдi. екiншi жылы ұрпақ бередi. екi-екiден, кейде топ­танып, шыңға, тiк жарға, кейде тұрғын үй қабырғаларына, ағашқа жапсыра ұя жасайды. ұяны топырақ пен сазды сiлекейiн араластырып қалайды. iшiне майда шөп, қауырсын, мамық төсейдi. қарлығаштың кейбiр түрлерi жарға үңгiп iн қазады. олардың тостаған тәрiздi, бетiн ашық етiп немесе қап, дорба тәрiздi етiп, кiрiп-шығатын тесiк қалдыра жасаған ұялары да бар. қарлығаш – пайдалы құс. зиянды насекомдарды, әсiресе, шыбын-шiркейдi өте көп жеп, ауыл шаруашылығына пайда келтiредi. қарлығаштар жылына екi рет жұмыртқалайды. алты-жетi күннен соң жасап бiтiрген ұясына 3-тен 7-ге дейiн жұмыртқа салады. екi-үш аптада басып шығарады. алғаш қызылшақа болады. жем iздеуге шығарда ұядан құлап кетпесiн деп, аяқтарын қылмен байлап кетедi. ата- қарлығашты ежелден жақсы көрген. қарлы­ғаштай сүйкiмдi, еңбекқор, ақылды болсын деп, қыздарына қарлығаш деп ат қойған. қарлығашқа көптеген аңыз-ертегi, мақал-мәтел, жұмбақтар, жыр жолдарын арнаған. аңыз-ертегiлерде қарлығаштың ға жасаған көмегi айтылады. мысалы, «қарлығаштың құй­рығы неге айыр? » ертегiсi, төле бидiң қалай «қарлығаш би» атанғаны туралы аңыз… қарлығашқа қатысты көптеген ырым-жорамалдар да бар. мысалы: қарлығаш биiктеп ұшса – күн ашық болады. жер бауырлап ұшса – жаңбыр жауады. қарлығаш жылы жақтан оралған кезде қораға қонса, қой егiз туады. ақ мол болады. ал үй жақтауына немесе шатырына қонса, сол үйдiң жан басы көбейедi. түсiңде қарлығаш көрсең бақытқа кенелесiң…