Саки. территория их расселения. хозяйство, общественное устройство и культура

Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығына сипаттама

Тарихың атасы Геродот сақтар туралы: "Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас. Олар егін екпейді, үй малдары мен өзеннен аулайтын балықтарды азық етеді. Сүт ішеді." деп жазған Сақтардың көпшілігі көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан. Сақтар екі, төрт, алты доңғалақты арбаларға екі, үш жұп өгіз немесе ат, түйе жегіп, көшіп қонған. Ер азаматтар ат үстінде, ал əйелдер мен балалар жəне қарт адамдар кйізбен жабылған ат арбада отырған. Сақтар аңшылыққа жəне соғысқа арнап арбалар да жасаған. Олар екі доңғалақты жəне доңғалақтары құрылысының əртүрлі болуымен ерекшеленеді. Соғыс арбаларына көбіне аттар жегілген. Ал жүк арбаларын қос ат немесе түйе сүйрейтін.

Б. з. б. I мыңжылдықта Солтүстік Үндістанды, Ауғанстанды, Орта Азияны және Қазақстанның оңтүстігін қамтитын кең-байтақ аумақта жинақтап алғанда «сақ» деп аталатын көптеген тайпалар мекендеген. Геродот (б. з. б. V ғ.) және баска антик тарихшылары оларды Азия скифтері деп атаған.

Fылымда сақтардың бұл топтарының Орта Азия мен Қазақстан аумағында шоғырланғаны туралы көптеген болжамдар бар. Олардың біреуіне сәйкес Шаш (Ташкент ауданы), Солтүстік Қырғызстан аумағында және Қазақстанның оңтүстігінде тиграхауда-сақтар мекендегені, бұл сақ тайпаларының этникалық аумағы кеңірек болған, оған Оңтүстік Орал еңірі мен Таулы Алтайда мекеденген. Ахемендік Иранның сына жазу ескерткіштерінде Сақтар үш топқа бөлінеді. Олар: хаумаварға Сақтар (хаому шарабын ішетіндер немесе амюрийліктер); тиграхауда Сақтар (шошақ бөріктілер); тьяй-парадарая Сақтар (теңіздің арғы жағындағылар). Бұлар Орта Азияның оңтүстігін, Арал теңізінің төңірегін, Сырдария бойын, Жетісу алқабын мекендеген. Сақтар одақтарына яксарт, массагеттер, исседон, дайлар, астақ, қамақ, аримаспы сияқты көптеген көне тайпалар біріккен. Бұлар Кавказ тауын «Қаз» тауы деп атаған. Сақ жерінде Яксарт (Сырдария), Оксус (Өкіссу – Әмудария) үлкен өзендер болған.Сырдарияны Бақтиярлар (бактрлар) Яксарт, ал Сақтар Сілес (Сіле, Сілеті) деп атаған. Сақтардың б. з. б. мәдениетті ел болғаны туралы дерек мол. Археологтар Қазақстанның оңтүстік ауданы мен Қырғызcтан, Тәжікстан және Алтай жерлерінен Сақтар тайпаларының қорғандары мен обаларын тапты. Парсы патшасы Дараявауштың Парсаға (гр. Persepolis) жақын Накширустамдағы тас жазуларында сақаларды үш топқа бөліп көрсеткен:

парадарая (теңіздің арғы бетіндегі сақалар) — еуропалық сақалар-скифтер немесе Арал теңізі, Сырдарияның арғы жағындағылар;хаомаварга (хаома сусынын жасайтын сақалар) — Ферғана алқабын мекендеушілер;тиграхауда (шошақ бөрікті сақалар) — Сырдарияның орта ағынын және Жетісуды мекендҚоғамы

Сақ қоғамында халықтың үш тобы болды деген болжам бар. Ол рим тарихшысы Квинт Курций Руф айтқан аңызға сүйеніп айтылады. Бұлар:

жауынгерлер — сүңгі мен оқ («ратайштар-арбада тұрғандар»),абыздар — құрбандық табағы және айрықша бас киімі бар,қауымшыл сақтар, яғни «сегізаяқтар» (соқаға жегетін екі өгізі барлар).

Осы үш жіктің өзіне тән дәстүрлі түсі болған. Жауынгерлерге — қызыл, сары-қызыл; абыздарға-ақ; қауымшылдарға-сары мен көк түстер. Сондай-ақ көсемдер мен патшалар да болды. Олар әскери жіктердің өкілдері болды. Гректер оларды басилевс — патша деп атаған. Патшаның белгісі жебелі садақ.

МәдениетіСақтар аң стилін Алдыңғы Азия мен Иранға жорық жасаған кезінде қабылдаған. Бұл өнер б.д, д. 7-6 ғасырда қалыптасқан. Аң стилі дегеніміз түрлі жануарлардың бейнелерін ыдыс-аяққа, киімге, тұрмыс заттарына, түрлі әшекейлерге, қару-жараққа салған. Сақтар күнге, найзағайға, жел-дауылға табынған. Сақтар мифологиясында сәйгүлік ат күнмен, отпен байланысты болған. Дүниені жаратқан көк тәңірісі Митра, жердікі Варуна, жер астыныкі Индира секілді құдайлар болған.еушілер.

Марат Қабанбаевтың «Бауыр» әңгімесінің желісіне тағдырдың ауыртпалығымен кезінде бір-бірінен ажырап қалған, кейін қайта табысқан ағалы-інілі бауырлардың кездесу сәті арқау болған. Әңгіме Алматыда оқитын Манаптың бір кездері балалар үйіне тапсырылған інісі Қалиды іздеп келуімен басталады. Омскі шаһарында орын тепкен балалар үйіне бар құжатын көтеріп келген Манап інісімен кездесуге мүмкіндік алады. Бұдан он жыл бұрын балалар үйіне өз қолымен әкеп табыстаған, осы күнде он беске толған інісі Қалиды сағынған Манап ерекше бір сезіммен осы кезді аңсаған болатын. Кездескен сәттегі құшағын жая ұмтылған ағасына Қалидың салқын амандасуы, жат адамдай қарым-қатынасы Манаптың алып-ұшқан көңілін су сепкендей басып, осы кездесуде айтармын деген көңілге тоқып келген сөздері аузына түспей, бір сәт көңілін мұң басады. Ішкі ой арпалысы бұл жайдың себебін нақтылап бере алмай қиналып, кінәны кімге артарын білмей шарқ ұрады. Бірде бауырмалдықтан жұрдай бауырының суықтығын өзінен, бірде тұрмыстың ауыр тауқыметін арқалатқан тағдырынан, енді бірде сұм соғыстан келген зардаптан көреді. Ішкі ойы әлі де болса үміт үзбей, інісін ақтап аларлық себеп те іздеп кетеді. Інісіне сыналап айтқан сөздері далаға кетіп жатқандай: еске түсірген кейбір өмірдегі үзік суреттер де бауырын селт еткізбейді; сыйлық ретінде ала келген киімге де самарқау қараған інісінің шынымен өзін жат санап отырған күйін көріп, жаны ауырады. Көшеде кездескен, бір сәт қана әңгіме құрған адамдардай болып қоштасып кетіп бара жатқан інісінің артынан қарап тұрып, басын көтермей селесоқ отырып, оймен аңсап, сағынышын басқалы келген аға мең-зең күйде интернат қақпасынан шығып жүре береді. Шығармада Манаптың көңіл күйі, бауырмалдық сезімі көркем тілмен әсерлі бейнеленген. Әңгіме мұңды сипатқа ие болғанымен, шынайы өмір шындығын алға тартады.

Объяснение:

Вот мал это провилно

Марат Қабанбаевтың «Бауыр» әңгімесінің желісіне тағдырдың ауыртпалығымен кезінде бір-бірінен ажырап қалған, кейін қайта табысқан ағалы-інілі бауырлардың кездесу сәті арқау болған. Әңгіме Алматыда оқитын Манаптың бір кездері балалар үйіне тапсырылған інісі Қалиды іздеп келуімен басталады. Омскі шаһарында орын тепкен балалар үйіне бар құжатын көтеріп келген Манап інісімен кездесуге мүмкіндік алады. Бұдан он жыл бұрын балалар үйіне өз қолымен әкеп табыстаған, осы күнде он беске толған інісі Қалиды сағынған Манап ерекше бір сезіммен осы кезді аңсаған болатын. Кездескен сәттегі құшағын жая ұмтылған ағасына Қалидың салқын амандасуы, жат адамдай қарым-қатынасы Манаптың алып-ұшқан көңілін су сепкендей басып, осы кездесуде айтармын деген көңілге тоқып келген сөздері аузына түспей, бір сәт көңілін мұң басады. Ішкі ой арпалысы бұл жайдың себебін нақтылап бере алмай қиналып, кінәны кімге артарын білмей шарқ ұрады. Бірде бауырмалдықтан жұрдай бауырының суықтығын өзінен, бірде тұрмыстың ауыр тауқыметін арқалатқан тағдырынан, енді бірде сұм соғыстан келген зардаптан көреді. Ішкі ойы әлі де болса үміт үзбей, інісін ақтап аларлық себеп те іздеп кетеді. Інісіне сыналап айтқан сөздері далаға кетіп жатқандай: еске түсірген кейбір өмірдегі үзік суреттер де бауырын селт еткізбейді; сыйлық ретінде ала келген киімге де самарқау қараған інісінің шынымен өзін жат санап отырған күйін көріп, жаны ауырады. Көшеде кездескен, бір сәт қана әңгіме құрған адамдардай болып қоштасып кетіп бара жатқан інісінің артынан қарап тұрып, басын көтермей селесоқ отырып, оймен аңсап, сағынышын басқалы келген аға мең-зең күйде интернат қақпасынан шығып жүре береді. Шығармада Манаптың көңіл күйі, бауырмалдық сезімі көркем тілмен әсерлі бейнеленген. Әңгіме мұңды сипатқа ие болғанымен, шынайы өмір шындығын алға тартады.

Объяснение:

Вот мал это провилно