Азақ тілі 4сынып 26жаттығу 189бет ​

Сөз құрамындағы  бір  немесе бірнеше  дыбыстар тобынан  жасалған  фонетикалық  бөлшек  буындеп аталады.дауысты  дыбыстар  буын  құрауға негіз болады.дауыссыз  дыбыстар буын құрай алмайды. сөздің құрамында қанша  дауысты  дыбыс болса, соншабуын  болады. мысалы,  қарлығаштардың  деген сөзде  бес дауысты  дыбыс бар, яғни сөз  бес буыннан  құралған.қазақ тілінде буынның  үш  түрі бар:   1) ашық буын; 2) тұйық буын; 3) бітеу буын.бір  дауысты дыбыстан  құралған және  дауыссыз дыбыстан  басталып,  дауысты дыбысқа  аяқталған буын  ашық буын  деп аталады. мысалы,  а-на, ба-ла, да-ла, бе-ре-ке, ә-ке, ша-ға-ла, же-ті, та-ға, т.б.бір  ғана  дауысты дыбыстан  құралған буын  жалаң ашық  буын деп аталады. мысалы,  ә-же, ұ-лы, ү-кі, а-та, т.б.тұйық буын дауысты дыбыстан  басталып,дауыссыз дыбысқа  аяқталады. мысалы,  айт, өр, ант, ән, ұлт, аң, ұрт, үй, арс, ел, өрт, т.б.дауыссыз дыбыстан  басталып,  дауыссыз дыбысқа  аяқталған, яғни ортасы  дауысты дыбысекі шеті  дауыссыз дыбыс  болып келген буынбітеу  буын деп аталады. мысалы,  бұлт, жер, қант, той, құрт, тау, жұрт, жез, төрт, дос, серт, гүл, мұрт, қол, бырт-бырт, сарт-сұрт, жарқ-жұрқ, сөз, көз, май, дөң, дүлдүл, мазмұн, жолдастық, т.б.

Әдебиет 6-сынып сабақтың тақырыбы: сайын мұратбековтің «қылау» әңгімесін талдау сабақтың мақсаты: білімділік: оқушыларға көркем шығарманы оқыту арқылы әнгіменің мазмұнын аша білу, кейіпкерлер бейнесін жан-жақты аша білу; қ: озық технологияларды пайдалана отырып, оқушылардың өзіндік пікірін қалыптастыру, ауызша және жазбаша тіл байлығын ; тәрбиелік: кейіпкерлердің әрекеті арқылы ілікке, шынайы достыққа және мейірімділікке тәрбиелеу. сабақтың түрі: сто, скт. сабақтың әдісі: талдау, салыстыру, іздендіру, шығармашылық жұмыс. сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, портрет, слайдтар пәнаралық байланыс: қазақ тіл сабақтың өту барысы. 1. ұйымдастыру: оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу; оқушы зейінін сабаққа аудару. 2. үйге тапсырма: с.мұратбековтың «қылау» әңгімесі мұғалімнің кіріспе сөзі: - , біз өткен сабақта 60-90 жылдардағы қазақ әдебиетінің көрнекті өкілінің бірі жазушы сайын мұратбековтің «қылау» әңгімесімен таныстық. сонымен қатар жазушының қаламынан туған «менің қарындасым», «ауыл оты», «жабайы алма», «дос іздеп жүрмін», «кәментоғай», т.б. шығармаларының бар екенінен хабардар болдыңдар. сайын мұратбековтің шығармаларының тақырыбы сол кезеңдегі ауыл тынысы, тұрмыс-тіршілігі, ң өзара қарым-қатынасы, дүниеге көзқарасы екен. қай шығармасын алып оқысақ та тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, оқырманды өзіне баурап алады. осындай шығарманың бірі – «қылау» әңгімесі екенін өткен сабақта айтқан болатынбыз. , әңгіме өзегі өздеріңе таныс. әңгіме желісі бойынша мынадай топтық жұмыстар жүргіземіз.бұл үшін сыныптағы оқушылар төрт топқа бөлінеді. «жеңіс»тобы: «қылау» әңгімесін сатылай кешенді талдау. әдеби теориялық ұғымдарды дәлелдеу. бірі мәтін бойынша, екіншісі теориядан жауап береді. «қылау» әңгімесі 1. авторы – сайын мұратбеков. 2. тақырыбы – ілік, сыйласымдық, қайырымдылық, ң сезім. 3. эпикалық жанр түрі – әңгіме. 4. идеясы - сатай мен рәбиға арқылы таза, нәзік ң сезімді, адал достықты, ілікті, сыйласымдылықты, қайырымдылықты көрсету. 5. кейіпкерлер бейнесі: жағымды кейіпкерлер – сатай мен рәбиға жағымсыз кейіпкерлер – жоқ. 6. әдеби теориялық ұғымдар: теңеу – қос құлағы найзадай шаншылып, шақырған тауықтай тұрақты тіркес – зәресі ұшу, тіл-жағы байлану. 7.тәрбиелік мәні-бір-бірімен дос болуға, ілікке үндейді. «бірлік» тобы: шығарманың композициялық құрылысына талдау. шығарманың композициялық құрылысы: басталуы. үйқы құшағындағы сатай. байланысуы. әке тапсырмасы. сатайдың рәбиғаны кездестіруі. шиеленісуі. арасындағы әңгіме. шарықтау шегі. рәбиға үшін алаңдауы. шешімі. рәбиғаның сыйлығы. «жалын» тобы: шығарманың көркемдік әдісі бойынша талдау баяндау –әдеби шығарманың оқиғасын желілі түрде көркемдеп әңгімелеуді баяндау дейміз. суреттеу – жазушы кейде шығарма оқиғасын баяндау барысында оқиғаның болған жерімен, оқиғаға қатысушы кейіпкерлерімен, олардың жеке басына тән ерекшеліктерімен, оларды қоршаған ортамен таныстырады. мұны суреттеу дейміз. портрет- көркем шығармада кейіпкердің сырт тұлғасын, бет-әлпетін суреттеуді портрет дейміз. диалог – көркем шығармада кейіпкерлердің кезектесіп сөйлесуін диалог дейміз. «жас қанат» тобы: «қылау» әңгімесін қысқаша мазмұндау. мәтінді әңгімелеу жоспары: 1. әкесі сатайды ұйқыдан оятып, шанаға жұмсауы. 2. сатайдың жолға шығуы, зират жанынан өтіп бара жатқандағы қорқынышы. 3. жол бойынан рәбиға атты қызды кезіктіруі. 4. рәбиға екеуінің әңгімелесуі. 5. рәбиғаның жол жиегінен түсіп қалуы. 6. сатайдың рәбиға үшін алаңдауы, іздеуі. 7. рәбиғаның сатайға оқулық сыйға тартуы. , әңгіме неліктен «қылау» деп аталған? ширату сұрақтары. 1. таң азанғы әке дауысы сатайдың құлағына неліктен жағымсыз естілді? 2. әке ақылы сатайды неге ызаландырады, сендер де ересектердің ақыл сөзін солай қабылдайсыңдар ма? 3. өлім мен өмір туралы сатайдың ойлануына не түрткі болды, оны ненің белгісі деуге болады? 4. сатайдың сезімталдығы мен жайдарылығы, қайырымдылығы оның қандай әрекеттерінен байқалады? 5. рәбиғамен келе жатып қасқырды көргенде сатайдың айқайға басуы, оның батылдығы ма, мақтаны ма, не деуге болады? 6. орынсыз мақтанды сүймейтіндігіне сатайдың қай әрекеті дәлел? 7. сатайдың ң мінезін, ағаттығын, үстірт түсінігін мәтіннен мысал келтіре отырып (сабақ, мектеп ережесі, мұғалім туралы) дәлелдеңдер. 8. сатай рәбиғаға деген алғашқы ң сезімін қалай білдірді, үлгілі жағы неде? 9. сатай жолдан қандай сезіммен оралды, ойларыңды мәтіннен мысал келтіре отырып дәлелдеңдер. «дыбыстар сөйлейді» әдісі бойынша кейіпкерлерге мінездеме беру.