Соғыс қасірет ойтолғау жазу, қыстырма сөздерді қосып жазу көмек керек өтініш​

Гендік тұрғыда өзгеріске ұшыраған өнімдер туралы айтқанда, әлем ғалымдарының да, қоғамның да пікірі екіге жарылады. біреулер бұл үшін өте қажет десе, келесілері олардың денсаулығына зияндығын алға тартады.  гмо өнімдерін жақтаушылар бұндай өнімдерін шығару аштықтан құтқаратын бірден-бір жол деп тұжырымдайды. өйткені тағы 40-50 жылдан кейін жер бетіндегі тұрғындардың саны 11 миллиардқа дейін жетуі мүмкін. яғни ауыл шаруашылық өнімдеріне деген сұраныс та артады. бұл мәселені гмо арқылы бірден шешуге болады. ал қарсыластары оның денсаулығына әсері толықтай зерттелмегенін алға тартады. қалай десек те, гендік тұрғыда өзгерген өнімдер өміріне дендеп еніп келеді. бір мемлекеттер оларды шығаруға, таратуға заңмен қатаң тыйым салса, кейбір елдерде рұқсат берілген, келесілері либерал көрқарас ұстанады. мәселен, қазіргі кезде ресей думасы гмо өнімдерін елге кіргізуге тыйым салу туралы заң жобасын талқылап жатыр. яғни бұл саланы мемлекеттік тұрғыда бақылауды қолға алмақ. ал қазақстанда бірнеше жылдан бері олардың пайдасы мен зияны туралы қанша рет талқыланса да, мәселе ашық күйінде қалып отыр.  өйткені нақты сүбелі зерттеу жұмыстары жүргізілмеген.  ал азық-түлік өнімдерінің басым бөлігі шеттен келетіндіктен,  сарапшылар қазақстан дүкендерінде де құрамында гендік тұрғыда өзгеріске ұшыған і бар азық-түліктер дүкен сөрелеріне түсе бастағандығын айтады.    дегенмен ел президенті биылғы жолдауында агросекторды мәселесіне тоқтала келіп, гмо  өнімдерінен қорқудың еш қажеттілігі жоқ деп тұжырымдады. алайда, қазақстанда әлі күнге гмо өнімдеріне қатысты заңдық негіз қалыптаспады. тек 2010 жылы «тұтынушылар құқығын қорғау туралы» қр заңы күшіне еніп, сол жерде бір-екі ауыз айтылады.  аталмыш заң өндірушілерді егер өнім құрамында гмо 0,9 пайыз және одан да жоғары болатын болса, өнімдерін маркілеуді міндеттейді. маркілік таңбаның жоқтығы үшін 100 аек мөлшерінде айыппұл салынып, лицензиясынан айыру немесе бұл іспен айналысуға 3 жылға дейін тыйым салу қарастырылған. осыдан 2 жыл бұрын «гендік-инженерлік қызметті мемлекеттік реттеу туралы» заң жобасы әзірленіп, парламентке жолдаған болатын. сол кезде ұлттық биотехнологиялық орталықтың директоры ерлан рахманқұлов бұл заң бір жылдың ішінде қабылданады деп мәлімдеген еді. алайда талай талқылаудан өтсе де, нақты шешім қабылданған жоқ. ақпан айының басында ауылшаруашылыгы министрлігі таратқан ақпаратта бұл заңның әлі күнге парламенттің төменді палатасында жатқандығы айтылады.    гендік модификацияланған ағзалар дегеніміз – гендік инженерия көмегімен жасалған тірі ағзалар мен азық-түлік өнімдері. бұл өзгеріс өсімдік геніне жануалардың генін енгізу арқылы жүзеге асырылады. жалпы, құрамында гмо кездесетін өнімдерді үш топқа бөлуге болады.  бірінші топ құрамы гендік өзгеріске түскен азық-түліктер (трангендік бұршақ, соя), екінші топ – трангендік шикізатты өңдеу нәтижесінде алынған азық-түлік өнімдері (соя сүті, қызанақ пастасы, соя қосылған түрлі шұжықтар, чипсы, бұршақ өнімдері).  үшінші топ – трансгендік жеміс-жидек пен көкөністер.    гендік инженерияның иновациясы саналатын бұл тәсіл өсімдіктер әлемінде кеңінен пайдаланылады. ең алғашқы гененикалық негізі өзгертілген ағза – ішек таяқшалары болған. ал 1978 жылға қарай трансгендік инсулині пайда болды. ол қазіргі кезде дәрі-дәрмек шығаруда кеңінен қолданылады. гендік тұрғыда өзгертілген ең бірінші өсімдік – темекі. бұндай өзгеріс  өсімдіктердің өнімділігін арттырып, қуаңшылыққа, түрлі ауруларға, құрт-құмырсқаларға төзімділігін жоғарылатады. алғаш рет азық-түлік нарығында трансгендік өнімдер ақш-та 1994 жылы пайда болған. бұл ұзақ сақталатын қызанақ пен соя еді. осыдан кейін өндірушілер азық-түлік нарығына бірінен соң бірі түрлі трансгендік өнімдерді ұсына бастады. қазіргі кезде ақш-тың азық-түлік өндрісінің 70-80 пайызына днқ-сы өзгертілген құрамдас заттар кіреді.    ал бұұ-ның қ әріптестік және ұйымының мәліметін сүйенсек, қарзіргі кезде ауылшаруашылық өнімдерінің ішінде картоптың гердік тұрғыда өзгертілген – 24, сояның –11, бұршақтың 32 түрі бар екен. одан бөлек қант қызылшасының үш түрі, күріштік 5 түрі, қызанақтың трансгендік 8 түрі тіркелген.  гендік модифкацияланған өнімдер табиғи өнімдердан анағұрлым арзан болғандықтан, азық-түлік өндірушілер үнемдеу мақсатында пайдаланады.  2000 жылы биоқауіпсіздік туралы картахен келісімі қабылданған. бұл құжатта көптеген мемлекеттердің гмо өнімдеріне қатысты көзқарасы белгіленеді. оған 166 мемлекет қол қойды, оның ішінде қазақстан да бар. бұл құжатта зияндылығы дәлелденген жағдайда, кез-келген гендік тұрғыда өзгертілген өнім зиян деп танылсын деп жазылған. алайда ондай өнімдердің зияндылығын дәлелдеу оңай емес. 

Өнер-білім жолындағы ізденісін абай өз бетімен үйрену арқылы ,орысша кітаптарды көп оқиды. 80-жылдардың орта кезінен бастап, абай ақындық жолға біржола бет бұрды.бұл кездегі онисточерінің қай-қайсысы болсын-толысқан ой-сананың жемісі.бұған дейін арагідік жазған өлеңін өз замандасы көкпай атынан таратып жүрген абай 1886 жылдан бастап өз атына көшірген.осы жылдардан бастап абай өлеңді үзбей жазуға тырысқан.бірақ ел арасындағы шиленіскен тартыстар оның әдебиетпен бірыңғай шұғылдануына мүмкіндік бере бермеген. «дүние де өзі,мал да өзі». абайдың ақындық жолға бет бұрғандығы алғашқы сөзі мәдениет пен білімнің маңызын насихаттауға арналады.оның 1885 жылы жазған «жасымда ғылым бар деп ескермедім» өлеңі бұл тақырыптағы тұңғыш шығармасы болумен қатар,ақынның сөз өнері жолындағы жаңа ізденісін де танытады.абай мұнда,ең алдымен,жаңа үлгідегі ақынға керек ғылым жайын сөз етеді.ғылым-білімді кезінде зерттей алмағанына өкініш білдіреді.өз қателігін оқытумен түзеуге бет алғанын айтады. сонымен қатар ол «қызмет қылсын,шен алсын» деген халық мүддесіне жат тәрбие жайын мінеп,сынайды. жасымда ғылым бар деп ескермедім, пайдасын көре тұра тексермедім. ер жеткен соң түспеді уысыма, қолымды мезгілінен кеш сермедім. медресеге біл деп бердім, қызмет қылсын,шен алсын деп бермедім. бұл-өткенге құр өкіну емес,келешекте жастардың өзі тәрізді опық жеп қалмай,білім мен өнер қуатын шағын бос өткізбей еңбектенуіне жөн сілтеу. шығарма абай ақындығының халықтық,ағартушылық мақсатқа қарай бет алғандығының белгісі тәрізді.кейінгі туындыларында ақын бұл идеяны тереңдете түседі. 1886 жылы абай «ғылым таппай мақтанба», «интернатта оқып жүр» деген өлеңдер жазды.мұның алғашқысы ұстаз ақынның кейінгі ұрпаққа айтар өсиеті түрінде жазылған.бүкіл өлең бойына абай «ғылым» деген сөзді қайталап айта отырып, бойындағы қазынаның үлкені және әрбір жігерлі жастың талпынатын арманы-ғалым болуы керектігін түсіндіреді. ғылым таппай мақтанба! орын таппай баптанба! құмарланып шаттанба! ойнап босқа күлуге,- дейді ол.сөйтіп,ғылымға берілудің,ғалым болудың жолдарын әңгімелейді. ғылым жолы-әділдік жолы.оны ұстаған ескі жолмен жүре алмайды. надандарға бой берме, шын сөзбенен өлсеңіз,- дегенде,ол ғылым үйренетін жастың қараңғы,надан қауымнан өзгеше болуын қалайды. «интернатта оқып жүр» өлеңінде абай әлгі ойларына тың пікірлер қосады.мұнда,сыншылдық басым.ақын патшалық ел билеу жүйесіне,оқыту тәртібіне сын айтады.халыққа пайдалы емес,залалды болып шығатын әкімдер мен шалағай төрелердің оқудағы мақсатын көрсетеді. орыс тілі,жазуы білсем деген таласы прошение жазуға тырысар,келсе шамасы. ынсапсызға не керек, істің ақ пен қарасы. нан таппаймыз демейді, бүлінсе елдің арасы, …аз білгенін көпсінсе, көп қазаққа епсінсе, кімге тиер панасы? ақын мұндай мақсатпен ғылым қууды қуаттамайды.олардың «иә тілмаш,иә адвокат» болу ниетіне салтыков пен толстойды әдейі қарсы қояды.толстой мен салтыков-щедрин сынап,масқаралаған орыс шенеуніктерінің бейнесін олардың есіне салады. тіл мен теңеу,түр жағынан алғанда да, «интернатта оқып жүр» өлеңі-жаңалығы бар шығарма.осы өлеңде абай «интернат», «военный қызмет», «прошение», «адвокат», «здравомыслящий», «коренной», «счет»,т.б. орыс сөздерін қолданады.оларды ұйқастыра отырып,еркін пайдаланады және оларды ақын орыс мәдениетін үгіттейтін өлеңге әдейі кіргізген. «қалың елім,қазағым». бұл кезде жазған өлеңдерінде абай озық мәдениетті насихаттаумен қатар,әлеуметтік,азаматтық санасы өскен халықтың үлкен қайраткері дәрежесінде көрінеді.оның өлеңдерінен еңбекші халық мүддесін қорғаған азаматтың үні естіледі.өзі билеуші тап ортасынан шықса да,тарихи ң беталысы мен қоғамдық шындықты түсінген ол еңбекші шаруаға шындап бет бұрғанын байқатады.оларды «елім», «жұртым», «халқым» деп,дос тұта сөйлейді.осы бетбұрыста абай сол халықты жүдетіп,шаршатып отырған ұнамсыз әрекет-мінездерді,олардың ішкі сырын үлкен шеберлікпен ашатын психолог ақын ретінде танылады.заманы мен өзі өмір сүріп отырған ортаның кемшілік-қайшылықтарын өткір және әділ мінеп-сынайды. бұл сарын,әсіресе,абайдың «қалың елім,қазағым,қайран жұртым» деп аталатын өлеңінде анық байқалады.мұнда өз халқының басындағы қайғы-мұңды көріп дерттеніп, «қалың елі-қазағының» қазіргі халіне қинала сөйлеген ақын бар.ел ұйытқысын бұзған,оның берекесін кетірген әкімсымақтарға деген оның ызасы да мол. бас-басына би болған өңкей қиқым, мінеки,бұзған жоқ па елдің сиқын? - деп,ол ел ішіндегі ілік жағынан да,мінез-құлық жағынан да татымсыз топты бөліп көрсетеді. абайдың алғашқы сыншылдық өлеңдері хіх ғасырдағы орыс реализмінің сыншыл сарынын үлгі тұтқанын,сол жолдағы ізденісін, беталысын байқатады.