Бауыржан бұлқышевтің менің бұл жазғандарым болашақта біздің осы ұлы күресімізді зерттеушілердің қолына түсіп, үлкен істердің кішкене бір тетігіне тиянақ болуға жараса, менде одан басқа арман да жоқ; ол зерттеушілердің біз осы арпалыста жүргенде қайғыра да, жылай да, күле де, кектене де білгенімізді ұғынса болғаны. деген сөзіне ойталғау керек.

алматы-астана бағыты бойынша «тальго» жүрдек пойызы осы жолы «нұрлы жол» жаңа астаналық бекетіне барды.

осы сәттен бастап астананың айналасындағы саяхатымның ең әсерлі әсерлері басталады.

парижде немесе лондонда болған сезіміңіз маған бірінші минуттан жеке бас тартпады.

теміржол стансасының өзінен темір жолдардан асып, ескі күндерде емес, жағынан біршама қашықтықта орналасқандығымен бастайық. сондықтан сізге ауыр чемодандармен сүйреуге болмайды. барлығы ыңғайлы. баспалдақ жоқ. эскалаторлардың айналасында. эскалаторларды, жарқыраған эскалаторларды жоғарыдан жылжытыңыз.

автокөліктен үш қ басынан дереу шығып, осы өздігінен жүретін баспалдақты екінші қабатқа, күту бөлмесіне көтересің. және үшінші қабат бар.

үшінші қабат - мейрамханалар, асханалар, кафелер және дәретханалар. екінші қабатта сіз баспахана сатып ала аласыз, дәріханадан іздедіңіз, егер сізде бас ауруы болса, дүкенде өнімдер сатып алыңыз. барлық жақсы ойластырылған.

бірақ екінші қабаттағы пандустарға құлап түсуіме не себеп болды, солардың ішінде жаңа автобустар өз жолаушыларын жинады. яғни, сіз ештеңеге үстемдік етпейсіз, бәрі сіз үшін ойластырылған. фантастикалық. мен пекинде де, түркияда да, әмірлігінде де, германияда да көрген емеспін. мен алғаш рет астанамен көрдім.

Тянь-шань қоңыр аюы тянь-шань тауы мен жоңғар алатауында мекендейді.ол жерлерде тиісінше 200 және 300-дей аю тіршілік етеді. бұл аңға тиетін негізгі қауіп – ң тікелей аулауы және таулы аудандарды игеру барысында оны мекендейтін жерлерінен ығыстыру. қызыл қасқыр қазақстан территориясынан жойылып кетуі де ықтимал. себебі аты аңызға айналған бұл жыртқышты 40 жылдан бері ол мекендеген жерлерден (тянь-шань мен алтай таулары) кездескені жайында анық деректер жоқ. орта азия тас сусары тянь-шань, жоңғар алатауы мен алтайда тараған. қасақылық әсерінен саны біртіндеп кемуде.  қаратау арқары тек қазақстанда қаратауда ғана мекендейтін бұл арқар қазіргі кезде толық жойылу шегінде, бар-жоғы 100-150-дей басы сақталған. тянь-шань арқары тянь-шань мен жоңғар алатауында тараған. бұл түршенің саны шапшаң төмендеп, қазір оның саны 1,5 мыңнан аспайды. себеп-ері – басқа   арқарларға әсер ететін факторлар. қазақстан арқары орталық қазақстанның аласа қырат жоталарында мекендейді. 60-жылдары саны мен таралу аймағы қасақылық пен тіршілік етуге жарамды мекендердің тарылуына байланысты қысқарды. алтай арқары тек алтайда ғана кездеседі. ол жерде шамамен 80-дей арқар мекендейді, яғни бұл түрше жойылып кету шегіне жақын тұр. негізгі себеп – қасақылық және арқарлар тіршілік мекенінде пәрменді түрде мал жаю.  қызылқұм арқары қазақстанда қызылқұмда мекендейді, бірақ ол жерде жойылып кетуі де мүмкін. өйткені 70- жылдардан бастап бірде-бір рет кездеспеген. себебі басқа да тұяқтыларға әсер ететін факторлар – қасақылық және үй малдарын көптеп жою. бұл түршені питомниктерде қолдан өсіруді бастау және алынған төлдерді қорғалатын территорияларға жіберу мезгілі жеткен сияқты. орман сусары қазақстанда тек жайық өзенінің жайылмаларындағы ормандарда мекендейді. соңғы жылдары солтүстік қазақстанның ормандарында бірнеше рет кездескені белгілі. бұл жерлерге ол россияның шекаралас аудандарынан өтіп келген. санын шектеудің негізгі факторлары – қасақылық және азық қорының азаюы. шұбар күзен қазақстанның шөл және шөлейтті аудандарында кеңтараған, бірақ барлық жерлерде саны өте аз. кейбір құрғақшылық жылдары саны күрт өзгеріске ұшырап, мүлдем азайып кетеді. европа қара күзені ертеде жайық өзенінің алқабы мен еділдің атырауында мекендеген. бәсекесі америка су күзенін жерсіндіргеннен кейін қара күзен бұл жерлерде кездеспейтін болды. қазақстанда оның толық жойылып кетуі де мүмкін. итаю өте сирек кездесетін аң. қазақстанда оңтүстік үстірттің шағын ғана территориясында таралған. ол жерде 15-20-дай ғана итаю мекендеуі мүмкін.  қабылан бұрын қазақстанда үстірт пен қызылқұмда мекендеген, бүгін де бұл жерлерде жойылып кетуі де мүмкін. өйткені, 70-жылдардың ортасынан бастап республика шеңберінде бұл жыртқыштың кездескені жайында анық деректер жоқ. негізгі себеп – қабыланды және оның ең басты қорегі қарақұйрықтарды тікелей аулап, сандарын азайту. қарақал үстіртте тараған, ертеде қызылқұмда да мекендеген. санының аздылығы сонша, түр жойылып кету жағдайында. себептері – басқада  мысықтарға әсер ететін факторлар. барыс қазақстандағы ең үлкен жабайы мысық. тянь-шань, жоңғар алатауы мен алтайдың биік тауларында мекендейді. саны 200-ден аспайды және жылдан жылға кемуде. негізгі себептері – қасақылық және таутекелер мен басқа жабайы тұяқтылардың санының кемуіне байланысты азық қорының азаюы.  түркістан сілеусіні сілеусіннің сирек кездесетін түршесі. қазақстанның тек оңтүстік және оңтүстік-шығысындағы таулы ормандарда мекендейді. саны онша көп емес. оның төмендеуінің негізгі себептері – қасақылық және азық қорының аз болуы. сабаншы каспийден алтайға дейінгі шөлді аласа тауларда кең тараған, бірақ сирек кездесетін түр. себептері: қар көп түскен жылдары азық қорының азаюы, қасақылық, қойшылардың иттерінің талап өлтіруі, ң шаруашылық қызметіне байланысты олардың таралу аймағының тарылуы.  қабылан   бұрын қазақстанда үстірт пен қызылқұмда мекендеген, бүгін де бұл жерлерде жойылып кетуі де мүмкін. өйткені, 70-жылдардың ортасынан бастап республика шеңберінде бұл жыртқыштың кездескені жайында анық деректер жоқ. негізгі себеп – қабыланды және оның ең басты қорегі қарақұйрықтарды тікелей аулап, сандарын азайту орта азия өзен құндызы ң тікелей араласуымен саны кеміп, таралу аймағы тарылған. тек іле алатауының шығысындағы кейбір жерлерде, жоңғар алатауы мен іле өзенінің алқабында ғана сақталып қалған түр