На казахском составить предложение со словами: білім, ақыл, сана, бұлт, тау, жаңбыр, тас,

Оқушылар мектепке білім алу үшін барады

Бүгін күн бұлтты.Біз ата анамызбен тауға серуенге шықтық. Күн күркіреп жаңбыр жауайындеп тұр.

Мырза Хайдар Дулаттың «Тарих-и Рашидиі» әдеби жәдігер

Орталық Азияның XVI ғасырдағы атақты тарихшысы, әдебиет майталманы Мұхаммед Хайдар Дулаттың (1499-1551) өмірі мен шығармашылығын зерттеу мен зерделеу әдебиеттану, тарих, философия, дінтану, лингвистика ғылымдары алдындағы үлкен міндет.

Мырза Хайдардың «Тарих-и Рашиди» еңбегінің құндылығы оның қазақ тарихы мен әдебиетін және мәдениетін өткен түркілік дәуірмен, исламдық тарихи кезеңмен сабақтастыра алуы болды.

Тақырыптың өзектілігі. «Тарих-и Рашидидің» әдеби-көркемдік жағы әлі де болса толық зерттеу нысанына айнала қойған жоқ. Еңбекті зерттеген ғалымдардың көпшілігі оған әдеби шығарма ретінде емес, тарихи еңбек ретінде қарап, бағалады.

Фольклортанушы, академик С.Қасқабасов: «Жыраулар өз шығармаларында идеалды әміршінің бейнесін жасады, -дей келіп, – өздерінің монолог түріндегі айтылатын толғауларында жырлаулар маңызды мемлекеттік мәселелермен қатар заман мен қоғам, адам мен заман, тұлға мен тобыр, сондай-ақ имандылық пен қайрымдылық, өмірдің өткіншілігі мен адамның опасыздығы, өлім мен өмірдің қайшылығы сияқты моральдық, этикалық, фәлсафалық проблемаларды көтеріп, қоғаммен байланыстыра жырлап отырады» деп жазған болатын [3, 8 б.]. Осы айтылған ғұлама пікірдің Мырза Хайдар шығармашылығына түгелдей қатысы бар. Өйткені, ХVІ ғасырда өмір сүрген Асан Қайғы да, Қазтұған да, Шалгез де Мырза Хайдардың замандасы, ұлысы басқа болғанымен ұлты бір қандастары. Олар да Мырза Хайдар Дулат секілді Әз Жәнібек хан, Битемір, Ораз-Мұхаммед сынды қазақ хандары мен Ноғай әмірлерінің сарайы маңында тіршілік етіп, әміршісі мен заманының күрделі де келелі мемлекеттік маңызды тақырыптарын сөз етті.

Мырза Хайдар «Тарих-и Рашиди» еңбегінде 1346-1546 жылдар аралығындағы Орталық Азия, Тибет, Ауғанстан, Кашмир, Иран, тіпті Иракқа да қатысты көптеген тарихи оқиғаларды, сондай-ақ автор өзі өкілі болып табылатын қазақ өмірінің де бірқатар деректерін сол дәуір шындығына сай баяндайды. Ғұмырнамалық әдеби еңбегін жазу барысында Мұхаммед Хайдар қоғамдық шындықты басты принцип ретінде ұстайды, сонымен бірге өз шығармасының көркемдік-әдеби жағына мұқият назар аударады

Сөз қадірін білмеген өз қадірін білмейді.
Кто слово не ценит, тот себя не ценит.

2 Жанған от тәнді жылытады, жақсы сөз жанды жылытады.
Зажжённый огонь тело греет, доброе слово – душу.

3 Қиыстырып қаласаң отын жанар, қиыстырып айтсаң халық нанар.
Если ладно сложишь, дрова загорятся; если складно скажешь, люди поверят.

4 Ми ойлағанды тіл тындырады.
Что в голове зарождается, язык на свет выдает.

5 Жыланның уы – тісінде, адамның уы – тілінде.
Яд змеи – в зубах, яд человека – в языке.

6 Жаман сөз жылатады, жақсы сөз жұбатады.
Плохое слово до слёз доводит, хорошее слово утешает.

7 Құлаққа кірген суық сөз – көңіліңе барып мұз болар.
Вошедшее в ухо холодное слово, в душе льдом становится.

8 Жаман сөз – жанға кірген тікен.
Дурное слово занозой вонзается в душу.

9 Өсекшінің тілі қышып тұрады.
У сплетника язык чешется.

10 Көп сөз – күміс, аз сөз – алтын.
Многословие – серебро, молчание – золото.

11 Айтылған сөз – атылған оқпен бірдей.
Сказанное слово выстрелянной пуле подобно.

12 Ойнап айтсаң да ойлап айт.
Говоря в шутку, продумав говори.

13 Жүздің көркі – көз, ауыз көркі – сөз.
Глаза украшают лицо, слово украшает уста.

14 Әңгіме жол қысқартады.
Приятная беседа дорогу сокращает.

15 Жақсы сөз – жан азығы.
Хорошее слово – пища для души.

16 Оқығаныңды айтпа, тоқығаныңды айт.
Говори не о том, что вычитал, а о том, что осмыслил.

17 Адамның өзі жетпеген жерге сөзі жетеді.
Куда человек сам не может ступить, дойдут его слова.

18 Сұраумен Меккеге барасың.
Спрашивая, можно до Мекки дойти.

19 Жомарт бергенін айтпас, ер айтқанынан қайтпас.
Щедрый о том, что отдал, не скажет, джигит от того, что сказал, не отступит.

20 Ит үреді, керуен көшеді.
Собака лает, караван идёт.

21 Жақсының өзі де жақсы, сөзі де жақсы.
Умный и собой ладен и речь у него складная.

22 Жіптің ұзыны, сөздің қысқасы жақсы.
Веревка хороша длинная, а речь – короткая.

23 Тіл – көңілдің кілті.
Язык – ключ к душе человека.

24 Аузы жаман елді былғар.
Сплетник пачкает честных людей.

25 Жыртық үйді жел табар.
Ветер находит рваную юрту (правда побеждает ложь).

26 Түйе көтермегенді тіл көтереді.
Что верблюд поднять не сможет, то поднимет язык (слово).

27 Көре-көре көсем болады, сөйлей-сөйлей шешен болады.
Много повидав, становятся вождями, много раз выступая, становятся ораторами.

28 Қылышынан қан тамған батырды, тілінен бал тамған шешен аттан түсіріпті.
Батыра, с сабли которого капала кровь, заставил спешиться красноречивый, с языка которого капал мёд.

29 Көздің көркі – көз, ауыз көркі – сөз, сөздің көркі – мақал.
Краса лица – глаза, краса уст – слово, краса слов – пословица.

30 Құрғақ сөз ба ауыртар.
Пустые слова тоже боль причиняют.

31 Өнер алды – қызыл тіл.
Высшее искусство – красноречие.

32 Тұз – астың дәмін келтiреді, мақал – сөздің мәнін келтіреді.
Соль проявит вкус пищи, пословица донесёт смысл речи.

33 Ұзын шапан аяғыңа оралады, ұзын тiл мойныңа оралады.
Длинный чапан обвивает ноги, а длинный язык – шею.

34 Көзбен көрген анық, құлақпен естіген танық.
Увиденное глазами – правда, услышанное ушами – неизвестность (Не всё то правда, что люди говорят).

35 У ішкен бір рет өледі, ант ішкен мың рет өледі.
Принявший яд умирает один раз, давший клятву – тысячу раз.

36 Тура сөз туғанына жақпас.
Правдивое слово родному не по душе (правда глаза колет).

37 Жаман айтпай, жақсы жоқ.
Не сказав плохое, не будет хорошего (нет худа без добра).

38 Білген тауып айтады, білмеген қауып айтады.
Знающий скажет умело, невежда укусит (словами).

тамған тiлден у да тамады.
С языка, источающего мёд, может и яд капать.

40 Сөз қуған пәлеге жолығады, жол қуған олжаға жолығады.
Кто болтает – по миру пойдёт, кто действует – добра наживёт.

41 Алмас қылыш майданда серік, асыл сөз майданда да, сайранда да серік.
Алмазный клинок – друг в бою, доброе слово – друг и в бою и на пиру.

42 Аз сөйле, көп істе.
Меньше говори, больше делай.

43 Тау мен тасты су бұзар, адамзатты сөз бұзар.
Вода горы и камни разрушает, слово дружбу разбивает.

44 Жақсы сөз – жан ырысы.
Доброе слово – душевная опора (счастье).

45 Аз сөйле, көп сөйле, ойланып сөйле.
Много или мало говоришь – говори подумав.

46 Каhарлы сөз қамал бұзар.
Мужественное слово и крепости покоряет.

47 От тәнді жылытар, жақсы сөз жанды жылытар.
Огонь тело греет, доброе слово душу согреет.

48 Қылыш жарасы бітер, тіл жарасы бітпес.
Рана от копья затянется, рана от слова останется.

49 Орынсыз сөз өзіңе тиер.
Слово не к месту сказать, только себя наказать.

50 Ауыр жүк иығыңды басар, ауыр сөз еңсеңді басар.
Тяжёлая ноша на плечи давит, от тяжёлого слова духом падаешь.