Əдепті -арлы алтынсарин текст полностью

Адам коғамы пайда болғаннан бастап оның мүшелері мінез-құлық, мүдде, тілек т.б. жағынан бір-бірімен санасуға тура келді. Үлы Ғабит Мүсірепов жазып кеткендей: "Мал баласын бауырында өсіреді, ағаш жапырағын ығына қарай төгеді, а болса, қоғамның шылауында өседі" емес пе?! Бұл қажеттілік әрі карай адамдардың қоғамдық парыз-міндеттерін орындаумен ұштасады. Адамдар арасындағы осынау күрделі өзара қарым-қатынастарды адамгершілік-имандылық тұрғысынан реттеудің шартты қағидалары болып әдеп-инабат нормалары қалыптасты. Әдептілік коғамдык жағдайды біркелкілікке түсіріп, халыктың өзіндік таным-түсінік (ерекшелігін, өмір сүру тәсілі мен стилін қалыптастырады. Халық өзіндік болмыс-бітімін ұлттық әдептілік негіздері арқылы сақтайды. Қазақ халкының төлтумалылығы, ерекше бітімі, «әмбебаптығы, міне, оның әдептілік қағидаларында жатыр. Әрбір ұлт өзінің рухани-психологиялык тұрпатын сақтап қалғанда, үлттық-мәдени игіліктерін дамыта алғанда ғана өзге елдермен терезесі тең әріптестер ретінде ынтымақтастықта бола алады. Халқымыз бұл орайда өзге дамыған елдердің білім мен технологиясына қақпасын теріс жаппай, олардан өркениеттілік әдебін ала отыра, өзіндік болмыс-бітімін сақтап калды. Қоғамның әрбір мүшесі әлеуметтік өмірде қолданылып жүрген мінез-құлық нормаларын сақтауға тиіс. Ал, ол нормалар: қоғаммен және отандастарыңмен санас, оларды құрметте, өзіңмен басқалардың қалай қарым-қатынас жасағанын каласаң, өзінді де нақ солай ұста деген ұстынға негізделеді. Адамның ішкі жан-дүниесі, оның интеллектісі, парасаты мен сезімі сыртқы келбетінен, көздерінен, бет-әлпетінен, сондай-ақ, тұлға-мүсіні мен мінез-құлқынан көрініс табады. Оның ішкі жан-дүниесі бай болса, оған мінез-құлқының жоғары мәдениеті де сай келеді. Халқымыздың қоғамдық моралында адамдар арасындағы шынайы адамшылык. катынастар: тең құқықтық пен жолдастық, өзара сыйластық және жақын адамдарға камқорлық жасау қатынастары көзделеді. Мінез-қүлық ережелерінің негізіне нақ осы талаптар алынған. Адамдардың орындауға тиісті әдеп нормалары олардың өз еркімен, өз мүдделер сыйысымдылығын және ортақ қоғамдық мүдделерін ескере отырып, өздері келісіл жасаған дүниелері болып табылады. Сондықтан өзі өмір сүріп отырған қоғамдық жүйеге сыйымды болғысы келген адам, алдымен, сол кағидаларға, нормаларға мойынсұнуы керек. Қоғамда бір адамға жүктелген міндет басқа адамның міндетімен тікелей байланысты. Бұл тізбекті зәрулік - қоғамдық құрылыс. Оның әрбір адамның әдептілігіне тікелей қатынасы бар. Олай болса, қоғамға зиян тигізбеу үшін әрбір адам басқа адамға нұқсан келтірмеуі қажет. Яғни бір адамның әдептілікті бұзуы қалғандарға міндетті түрде әсер етеді. Бұл егер жалпы халықтық сипат алса, онда ол қоғам тығырыққа тіреледі, берекесі қашады. сондықтан адам әдептілік нормаларын орындай отырып және оның талаптары негізінде өмір сүре отырып қана коғамның сенімін ақтай алады. Олай болса, тірі пендеге жамандық жасамау, кісі көңілін себепсіз калдырмау, адамға жазықсыз жапа шектірмеу қоғам үшін аса қажетті әдептілік іс болып табылады. Аталарымыз: "Жақсылық қолыңнан келмесе, жамандык жасаудан сақтан. Өйткені жамандық қашан да қайта айналып иесін табады", — деп бекерге айтпаған ғой. Қандай да болмасын коғам тәртіпті қажет етеді, оған мүдделі болады. Сондықтан да тәртіп орнауға тиіс. Ал тәртіптің бастауы — әдеп. Өйткені әдебі жоқ қоғамда тәртіптің орнауы екі талай. Ал, тәртібі жоқ қоғамның ыдырамауы да мүмкін емес. Сол себепті де "Адам әдепті болуға тиіс" деген сөз тәртіпті болуы керек дегенді де ұқгырады. Өйткені тәртіп — әдептің бір түрі. Қоғамдағы ең бағалы адам — әдепті адам. Әдепті адамдар - коғамның баға жетпес байлығы, әрі мәртебесі. Қай қоғамда әдеп жоғары қойылса, сол қоғамның абыройы жоғары, түрмысы да бақуатты болады. Бір адамның қандай да бір әдепсіздік ісі міндетті түрде айналасына күйедей жүғып, қоғамға зор зиянын келтіреді. Халыктың: "Бір қарын майды бір күмалақ шірітеді",- дейтіні сондықтан болса керек. Әдеп белгілі бір коғамның рухани кажеттігі негізінде пайда болып, өзіндік белгілері, сипаттары арқылы сол қоғамды құрайтын адамдарды біріктірудің куатты құралы қызметін атқарады. Демек, әдеп - қоғамдағы келісімді іс-қимылды ажарландыратын тетік, адамдар арасын адамгершілік негізде байланыстыратын қоғамдық. құрал. Сондыктан да адамның әдептілігі оның адамдар арасындағы жүріс-тұрысынан, басқалармен қарым-қатынасынан көрінеді. Халық: "Жақсы-жақсы дерсің, ісің түссе білерсің",— деп бекерге айтпаған ғой. Әдептілік заңы салтанат құрған қоғамның абыройы жоғары, тұрмысы сәнді, тіршілігі шуақты болмақ.

Дереккөзі: https://www.zharar.com/kz/shygarma/1976-bala.html
© www.ZHARAR.com

Теледидар(телевизор) –(латын тілінен аударғанда «алыстан көруші») сурет, дыбыс және видеоны желісіз көретін электронды құрылғы. Ең алғаш теледидардың пайда болуына ХІХ ғасырда Паповтың жасаған радиосы себеп болды. Теледидар(телевизор) бірден пайда бола қойған жоқ. Ең алдымен 1884 жылы неміс өнертапқышы Пауль Нипков «Нипков дискісін» ойлап тапты, бұл механикалық телевиденияның негізі болды. Кейін 1906 жылы 10 қазанда Карл Фердинанд Браунның оқушысы өнертапқыш Макс Дикманн мен Г. Глаге сурет жіберетін Браун түтікшесін ойлап тапты. 1930 жылы А.П.Константинов және 1931 жылы С.И.Катаев сигналды видео сурет ойлап тапты. Теледидардың негізін 1933 жылы АҚШ-та тұратын 11 сынып оқитын Ресей инженері В.К.Зворыкин ең алғаш видеосигналды ойлап тапты. 1934 жылы дәл осындай түтікше КСРО-да Б.В.Круссер мен Н.М.Романовтардың арқасында пайда болды. Мұны да толық теледидардың пайда болуы деп айта алмаймыз. КСРО-дағы ең алғаш теледидар «КВН-49» 1949 жылы ойлап табылды. 1947 жылы АҚШ-та 180 мыңға жуық теледидар болған. Ал 1953 жылы олардың саны 28 млн-ға жетті. Осылайша теледидар(телевизор) жасалған.

20 ғасырдың соңында ертеден қолданылып келген кинескопты теледидарлардың орнын сұйық кристалды, плазмалы теледидарлар басты. Сұйық кристалды теледидарлар кескін айқындылығының, сапасының жоғарылығы бойынша қолданыстағы теледидарлардың ең озық түрі болып саналады.

Бүгінгі таңда, әр үйде теледидарлар бар, егер бұл мүмкін болмаса, сирек кездеседі, әр бөлмеде тіпті бірнеше болуы мүмкін.

Адамдар үйге оралу үшін пайдаланылады, барлық істерін диванға жатқызып, теледидар, фильмдер немесе сериалдар, музыка немесе жаңалықтар болсын, демалуға көптеген адамдар келеді. Бұл таңқаларлық емес, адамдар үйге келіп, машинада не істейтіндерін ойлайды.

Теледидар үшін ол ерекше қызықты фильмді көру немесе әлемдегі соңғы жаңалықтарды білу үшін сирек көретін адамдар бар. Бұл - телевизияны дұрыс қабылдаған және оны шынайы мақсатпен түсініп, оны ақылмен қолданатын адамдар.

Сондай-ақ, телевизияны асыра пайдаланатын адамдар бар, олар күн сайын тәулік бойы отырады, оларға барлық бос уақыттарын береді. Мұндай адамдар, көбінесе, нені қадағалайтыны туралы ойланбайды, қарап отырған фактісі, мұндай адам үшін бақыт. Өкінішке орай, мұндай адамдар теледидар арқылы біздің уақытымызда бізден пайда көретіндермен айналысатындығын түсінбейді. Бізге шындықты білдіру керек пе, жоқ па, ақпарат беру керек. ТД-ның көмегімен жарнама бізді қызықтырады, бізге бір нәрсе ұсынылады, бізді еркін таңдаудан айыратын нәрсе.

Барлық дерлік телебағдарламалар жеткілікті шеберлікке ие кәсіби психологтарды жасайды және мүдделі тараптарға қажет жолды тартуға болатын жолдарды табуға көмектеседі. Сондықтан, әрқашан мұқият ойластырып, алынған барлық ақпаратты сіңіре отырып, осындай манипуляцияларды үнемі сақтықпен қарау керек. Мен ешкімге теледидарды көрмеуге шақырғым келмейді, демалуға немесе оқуға көмектесетін көптеген қызықты және ғылыми бағдарламалар бар