Есімдік есім сөздердің: зат есім, сын есім, сан есімнің орнына қолданылып, соларды нұсқап, меңзеп, сілтеп көрсетеді. Есімдіктер орынбасар сөздер деп те аталады.
Есімдіктер мағынасына қарай жеті топқа бөлінеді: 1) жіктеу есімдігі; 2) сілтеу есімдігі; 3) сұрау есімдігі; 4) өздік есімдігі; 5) жалпылау есімдігі; 6) болымсыздық есімдігі; 7) белгісіздік есімдігі.
1. Жіктеу есімдігі заттық ұғыммен байланысты қолданылады. Олар: мен, сен, сіз, біз (біздер), сендер, сіздер, олар. Жіктеу есімдіктері үш жақта, жекеше және көпше түрде қолданылады.
2. Сілтеу есімдігі нұсқау, мегзеу, көрсету мағыналарын білдіретін бұл, сол, ол, осы, осынау, сонау, анау, ана, мына, әне, міне, мынау деген сөздер.
3. Сұрау есімдігіне жауап алу мақсатымен қойылған сұрау мәнді сөздер жатады. Олар: кім? не? қандай? қай? қанша? неше? нешеу? нешінші? қайда? қайдан? қалай? қашан? қайдағы? т.б.
4. Өздік есімдігіне әр тұлғада түрленіп қолданылатын өз деген бір ғана сөз жатады. Өз есімдігі түрленіп тәуелденіп: сенің өзің; көптеліп: өздері; септеліп: өзімнің түрінде қолданылады.
5. Жалпылау есімдігіне жалпылау, жинақтау мағынасын білдіретін бәрі, барлық, бар, барша, бүкіл, күллі, бүтін, түгел, тегіс деген сөздер жатады.
6. Болымсыздық есімдігіне ештеңе, ештеме, ешкім, ешбір, ешқашан, ешқандай, ешқайдан, ешқайда, дәнеңе, дәнеме деген болымсыздық мағынаны білдіретін сөздер жатады.
Болымсыздық есімдіктері еш сөзімен бір, кім, қашан, қайдан, қандай деген есімдіктердің бірігуі арқылы жасалып, бірге жазылады: ешбір, ешқашан, ешқандай, ешкім, т.б. Ал еш сөзі басқа сөздермен (зат есімдермен) тіркесіп келгенде, бөлек жазылады: еш адам, еш оқиға, еш кітапта, еш жерде, еш уақытта, еш мүмкіндік, еш ата-ана, т.б.
Болымсыздық есімдіктерінің ерекшеліктері:
1.Ауа температурасы – атмосфера-ның жылулық күйін сипаттайтын метеорологиялық өлшемдердің бірі. А. т. метеорол. ст-ларда жерден 2 м биіктікте, күн сәулесі түспейтін арнаулы үйшікте психрометрлік термометрмен, ал экспедициялық жағдайда аспирациялық термометрімен өлшенеді. А. т. ауа райына байланысты үнемі өзгеріп отырады. Жер шарында А. т-ның таралуы – Күн радиациясының жер бетіне жетуіне және сіңуіне, жер бедерінің сипатына және сәуле шашуына, сондай-ақ жалпы атмосфера айналымына байланысты. Жер бетінде байқалған ең төм. температура.
Поделитесь своими знаниями, ответьте на вопрос:
Сказахским! надо 1. синонимдік қатарды табыңыз. а) , кісі. в) жақсы, жаман. с) қызыл, көк. д) ұзын, қысқа е) ата, әже. 2. антоним сөздердің жұбын көрсетіңіз. а) нәрсе- бұйым. в) мектеп-сынып. с) үстінде-жағында. д) сұлу-әдемі. е) қосу-алу. 3. тек қазақ тіліне тән дыбыстар қатарын табыңыз. а) ұ, у, ү. в) ғ, қ, ш. с) ф, х, һ. д) ы, і, и. е) ө, і, ү. 4. «қшы» сөзінде жоқ буынды анықтаңыз. а) ашық. в) бітеу. с) қатаң. д) бірыңғай. е) тұйық. 5. түбір сөзді белгілеңіз. а) арман. в) сулы. с) жап-жасыл. д) орманды. е) жаздыгүні. 6. өкіну одағайын белгілеңіз. а) уау. в) алақай. с) жә. д) әттең. е) пай-пай. 7. ауыспалы мағынада тұрған сөз тіркесін белгілеңіз. а) күміс білезік. в) күміс алқа. с) күміс күлкі. д) күміс сырға. е) күміс құмыра. 8. қазақ тіліне тән қатаң дыбыстан басталатын сөздер қатарын белгілеңіз. а) қуырдақ, құшақ. в) тіршілік, ойыншық. с) сауысқан, көл. д) ғаламтор, сауысқан. е) көлеңке, перзент. 9. буын үндестігіне бағынбайтын сөзді көрсетіңіз. а) құрмет. в) дәреже. с) байлық. д) үлкен. е) қарындас. 10. тәуелдік жалғаулы сөзді табыңыз. а) етіктің. в) тоңды. с) қолымен. д) қолғап. е) көйлегі. 11. зат есімнен жасалған сын есімді табыңыз. а) малды ауыл. в) биіктеу үй. с) кішкене төбешік. д) сыпайы . е) баспахана үйі. 12. бөлшектік сан есімді табыңыз. а) он екі. в) төрттен бір. с) біреу. д) төртінші. е) екі. 13. сұрау есімдігін табыңыз. а) кімде-кім. в) әлдебіреу. с) өз-өзімен. д) әрқалай. е) қай-қайсысы. 14. тұйық етістікті анықтаңыз. а) қауын. в) бау. с) қарулы. д) бару. е) жау. 15. «үшін, арқылы, туралы» шылаулары қай шылау тобына жататынын анықтаңыз. а) септеулік. в) демеулік. с) жалғаулық. д) шартты. е) қарсылықты. 16. бірыңғай анықтауышты табыңыз. а) далада қызыл, сары, ақ гүлдер жайқалып тұр. в) қалың қардың үстінде іздер жатыр. с) дала жып-жылы болып тұр. д) көк ала бұлт аспанды торлады. е) сыныбымыз кең. 17. жақты сөйлемді табыңыз. а) оның ауылдан қайтқысы келмеді. в) қандай көркем! с) біздің кездесуіміз керек. д) қалың қар жауды. е) айсыз түн. 18. қазақстанда неше облыс бар екенін көрсетіңіз. а) он төрт. в) он сегіз. с) он жеті. д) он бес. е) он тоғыз. 19. мақалды толықтырыңыз. досымен, ағаш . а) әлсіз. в) мықты. с) жұмсақ. д) мықты емес. е) қатты. 20. тек үнді дауыссыздан құралған сөзді көрсетіңіз. мейрам кешке жақын келуі қажет. а) мейрам. в) келуі. с) жақын. д) қажет. е) кешке. 21. түбірлес сөздерді көрсетіңіз. а) жолдау, жариялау, . в) оқу, оқушы, оқулық. с) тәуелсіздік, тіршілік, тазалық. д) жоспар, , жол. е) бағыт, бағдарлама, бағбан. 22. мақсатты келер шақтың болымсыз түрін көрсетіңіз. а) еңбек сүйгенді ел сүймек в) атаңа не қылсаң, алдыңа сол келеді. с) кісі есігін ашып көрмеген жас әйел жиылысқа әкелмек емеспіз. д) ол ертең сіздің үйге келмек емес. е) қартайсаң да өлімді ойлама, өлеңді ойла. 23. мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемнің сұрағын табыңыз. а) не мақсатпен? в) не себепті? с) неге? д) неліктен? е) қашанға дейін? 24. сөйлеуші басқа біреудің сөзін өзгертіп, жалпы мазмұнын ғана беретін сөзді анықтаңыз. а) қыстырма сөз. в) қаратпа сөз. с) төл сөз. д) төлеу сөз. е) одағай. 25. қазақ дәстүрінде қонақтың сыйлы орнын белгілеңіз. а) ұйықтайтын бөлме. в) кіре беріс. с) төр. д) ас үй. е) дәліз..