Туркы жазуы кай гасырда пайда болды?

1 Орта жүз Сібір қазақтарының облысы сыртқы округке бөлінді. Болысты болыстық сұлтандар басқарды 1839
2 Округті округтік приказ басқарады. Округтік приказдың басында аға сұлтан отырады. 2 жергілікті халық өкілі мен 2 ресейлік кеңесші енді. Аға сұлтандар 3 жылға сайланып қойылды. 1822
3 Ауылды ауыл старшындары басқарды. Олар үш жыл сайын сайланып отырды. 1824
4 Кіші жүз үш бөлікке бөлінді. Орынбор генерал-губернаторы әрбір бөлікті басқару үшін басқарушы сұлтан тағайындады. Ауылдарды ауыл старшындары басқарды 1822
5 Басты билік, Орта билік, Шығыс билік. 1856
6 1831 ж. Дистанциялық (бекінісаралық) басқару енгізілді. Дистанцияны тағайындалған бастық биледі. Ол билеуші сұлтанға бағынды. ХІХ ғ ортасында 54 дистанция ашылды. 1831

Буын үндестігі - сөз ішіндегі, сөз бен қосымша арасындағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не жіңішке болып айтылу заңдылығы. Буын үндестігін ғылымда сингармонизм заңы деп те атайды. Қазақ тілінде сөздер бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып келеді. Кейбір жағдайларда жуан және жіңішке дыбыстар аралас келеді. Бұл мұндай жағдайларда:

Басқа тілден енген сөздер(кітап, қадір, мұғалім т.б.)

Біріккен сөздер(бойжеткен, ба өз т.б.)

Қос сөздер(қыз келіншек, жоғары-төмен т.б.)

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларӨңдеу

Қазақ тілінде осы қосымшылардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады.

Көмектес септік жалғаулары:-мен, -бен, -пен (доп-пен, дос-пен т.б.)

-нікі, -дікі, -тікі (апам-дікі, қойшы-нікі)

-жаң, -тай, -тал, -дар, -еке, -тар (аға-жан, шеше-тай, білім-дар, ата-еке, сезім-тал т.б.)

-хана, -стан, -кент, -күнем (дәрі-хана, Пәкі-стан, Шым-кент, пайда-күнем т.б.)

-кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй,- кеш -уар (қалам-гер, пәле-қор, өнер-паз, кәсіп-қой, кіре-кеш, сөз-уар т.б.)

-ов, -ев, -ин (Cейсенбеков-тің, Aлмабаев-тың). Мұнда қосымша түбір сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады.

Қазақ тілінде басқа тілден енген сөз алдынан қосылатын бей- , би- қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды (бей-берекет, бей-шара, бей-тарап т.б.) [1]