6-тапсырма. мәтіндегі қарамен берілген сөйлемді ауыспалы келер шаққа айналдырып жазыңдар. ​

Ңқол жеткізген ұлы игіліктерінің бірі – білім қазынасы. ал білім сипаты алуан түрлі. ол ұрпақтан – ұрпаққа ауызша, жазбаша түрде немесе көркем әдебиет арқылы да жеткен. кітап ң сан ғасырлық ақыл – ойының жемісі, тарихы мен тағылымының алтын сандығы. «кітап дегеніміз – алдыңғы ұрпақтың артқы ұрпаққа қалдырған рухани өсиеті. кітап оқудан тиылсақ, ой ойлаудан да тиылар едік» - деген еді ғабит мүсірепов. кітап таңдап талғап оқи білу, оны түсіну мен түйсіну, алған әсеріңді өмір қажетіңе жарата білу – әрбір ң білігі мен білімін, пайымы мен парасатын айқындайтын алғы шарттардың бірі. міне осы асыл қазынаны оқу қазіргі таңда төмендеп отыр. «кітап маған тақтан да қымбат», - деп атап көрсеткен шекспир. өкінішке орай көркем әдебиетке деген өз бетімен ң қызығушылығы азайды. әдебиетке деген құлықсыздық пайда болды. оның себептерін күнделікті қолданысқа енген ғалам торабын , компьютер секілді құралдардың әсері деп білеміз. бұдан соңғы себеп, аттаған әр қңыз ақша керек болатын күнделікті тіршілік қамы ң кітапқа деген ынтасын төмендетіп жіберетіндігі. кітап оқып, ойын қорытудың орнына теледидардан дайын өнімдерді көруге бейім. мұның барлығы ң кітап оқуына үлкен кедергі келтіреді. ал ата – аналар тым жұмысбасты. ң теледидар қарауын белгілі бір уақытқа ғана шектеп, кітап оқуына арнайы көңіл бөліп, қадағалап отыруға олар уақыт таппайды. әрине, мұны жауап деуге де келе қоймас, өйткені, бұл себеп көзіқарақты ң бәріне мәлім. қоғамымыздың рухани әлемін жұтаңдатып әкетіп бара жатқан осы мәселеге ден қоюымыз да тегін емес. мақсатымыз – кітап неге оқылмайды деген сауалдың жауабын жан – жақты іздеу. қазақ қазақ әдебиетінен алыстатып алмаудың амалын бірлесіп табу. кітапқа деген ң қызығушылығын арттыру. менің ойымша қазіргі кезде оқырман ң қызығушылығын арттыру үшін «қша - мектеп – кітапхана – мұғалім – ата – ана» деген ара – жігі ажырамайтын схемамен жұмыс жасау қажет. қша ғын аттаған күннен бастап кітаптың құдіретін ұғындыру. жыртпауға, сызбауға, боямауға үйрету. бірінші сыныпта өзінің алғаш бастап оқыған пән оқулығы туралы мағлұмат беру. мысалы: мектептегі бірінші сыныпта әліппе пәнін оқып бітіргеннен кейін кітапханашылар мұғалімдермен тығыз байланыстағы бағдарламаны жыл көлеміне ұйымдастырса. алғашқы күннен бастап «біздің кітапхана» деген кітапханасында жыл көлемінде акция ұйымдастырылса.. кітапханашыларға көмекші ретінде оқушылар арасынан кітапханашыларды сайлап қойсақ. барлық оқушы кезекпен кітапханашы болып шыққаны дұрыс. акцияға кезекші ң ата – анасының біреуі айына бір – рет ң жұмысын кітапхана келіп көрсе, танысса. мүмкін болған жағдайда бірге бір күн жұмыс жасасса. ол апта сайын ауысып, кезек келе береді. бұл жұмыс оқушылардың кітапханаға деген қызығушылығын арттырады деп ойлаймын. олар өзімен бірге басқа оқушыларды тартары сөзсіз. кітапханаға деген дұрыс көзқарасы қалыптасып өседі, кітапты ұқыптап ұстауына, уақытында алған кітапты қайтаруына, кітпаханашы маманыдығына деген үстірт ой, жаңсақ мінез қалыптаспауына болысады. сыныптың білім сапасы жоғарылайды, жолдастық сезімі оянады. ата – ана жауапкершлігі артады. қорытынды шығарылып «кім көп кітап оқыды? », «кім ? » деген сайстар өткізу. сайыста зейінді, , оқымысты, мәнерлеп оқитын, сауатты оқушыны аңғарып мадақтау. басқа оқырмандар да соған ұқсау , не жаңаны ойлап табуы қалыптасады. кітап оқымайды деп салғанша жан – жақты болып қызмет жасауымыз керек. оқырман мен кітап оқушы қоғамды қалыптастыру ата – ана, мектеп, кітапханашы қызметі жоғары дәрежеде болуы керек. әрине сауалдар мен себептер көп. одан қалды түрлі сылтауға кезігеді екенбіз. ал ол себептердің ар жағынан әдеби кітаптың оқылуы үшін кім қандай күш жұмсауы тиіс деген қисынды сауал туады. кітапханашылар жас ұрпақты әдебиеттен тыс елеңдететін ақпарат түрлері көп, қазақ тілінде ға арналған әдебиеттер тым аз деп шырылдайды. әр ң жасына сай, тіліне жатық, безендірілуі көркем орыс тілінде басылған кітаптар сияқты қазақ тіліндегі басылымдардың сапасы осындай болуын өтінеді.әр түрлі саладағы ға арналған ана тіліндегі энциклопедиялардың жоқтығы. қазақтың көркем тілі – қазақ тілі қазақтың көркем әдебиетінде. ал әр ұлттың әдебиеті мен тілі ең алдымен әр ұлттың әдебиеті мен тілі ең алдымен әр ұлттың өзіне керек. қазіргі қазақ қоғамының алдында жас ұрпақты кітапқа, оның ішінде қазақ тілінде жазылған кітапқа баулу. 2 сәуір – халықаралық кітаптарының күні күнделікті ң өмірінің дағыдысына айналса игі ағайын.

«күлтегін» жыры (үлкен жазу) жер мен көктің және ң жаралуы туралы философия толғаудан басталады (биікте көк тәңірі, төменде қара жер жаралған да екеуінің арасында жаралған). бұдан кейін бүкіл білге қаған мен күлтегін батырдың ата- билік жүргізгені, түгел түркінің басын қосып, қуатты мемлекет орнатқан бумын қаған мен істемі қаған мадақталады. «күлтегін» жырының авторы түрік қағандығының бүкіл әлемді аузына қаратқан айбарлы да абыройлы дәуірін зор мақтаныш сезіммен жырлайды. сондай-ақ ақын бумын қаған мен істемі қаған қайтыс болған соң түркі елінің тағына дарынсыз қағандар отырғанын, халықты опасыз бектер мен жүгенсіз әміршілер билегенін күйінішке толы жыр жолдары арқылы жеткізген («соңындағы інісі ағасындай болмады, ұлдары әкесіндей болмады. біліксіз қағандар отырған екен, жалтақ қағандар отырған екен»). табғаш елінің алдауына көнген түрік қағандығының бектері өзара араздасып, елдің ішкі бірлігіне көп нұқсан келтірді. елде алауыздық туды. түрік қағандығының іргесі шайқала бастады. бұл өте қауіпті кезең еді. автор түркі халқы ата-баба дәстүрін берік ұстаған кездерінде ешкімге тәуелсіз, еркін өмір сүргенін жырлай келіп, ол осы жолдан тайып, дұшпанға алданған сәттерінде: «бек ұлдары – құл болды, пәк қыздары – күң болды», – дейді. міне, содан кейін күлтегін батыр көп әскер жиып, түркі елін жаудан азат етуге кіріскені зор сүйіспеншілікпен суреттеледі. түркі әскерінің оғыз, соғды, түргештерге, т.б. қарсы жүргізген шайқастары, ал күлтегін батырдың шайқас алдындағы жекпе-жекке шығып, жауды ұдайы жеңіп отырғаны зор шеберлікпен бейнеленген. жырдың авторы күлтегін мінген аттың сипатын, ат әбзелдерінің әдемілігін, батыр қаруының сұсты көрінетінін ұтымды теңеулер арқылы көрсете білген. жырда күлтегін түркі елінің «төрт бұрышындағы» барлық жауды жеңіп, елде тыныштық, бейбіт өмір орнатады. ақын күлтегіннің ерлігі туралы: «бастыны – еңкейтті, тізеліні – бүктірді», – дейді. сөйтіп, жырда күлтегін батырдың күллі түркі халқын тәуелсіз еткені әрі оны байлыққа кенелткені «жалаңаш халықты тонды, кедей халықты бай қылдым. аз халықты көп қылдым. тату елге жақсылык қылдым», – деп зор мақтаныш сезіммен баяндалады: «күлтегін» жырының басты идеясы – түркі халқын ауызбірлікке, сыртқы жауға қарсы ұйымдасқан күреске, ежелгі ата-баба жолы мен салт-дәстүрін берік ұстауға үндеу болып табылады. жыр соңында күлтегін батыр қайтыс болғанда бүкіл түркі халқы қатты қайғырып, аза тұтқаны, оны жоқтап, жерлеу салтанатына әлемнің төрт бұрышынан көптеген атақты – елшілер, батырлар, бектер, тас қашайтын шеберлер, т.б. келгені айтылады. «күлтегін» жыры – елдің ішкі бірлігін жыр еткен, идеялық мазмұны терең, көркемдік дәрежесі биік поэзиялық туынды. 2001 жылы 18 мамырда астана қаласындағы еуразия ұлттық университетіне күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды.