Жұптық жұмыс. Дереккөздерден Ы. Алтынсарин туралы ақпараттар тауып, ғалым-педагогтің өмірі мен шығармашылығына қатысты постер жасаңдар. Оны сыныптың алдындақорғаңдар. Мәтінде ыңғайластық және қарсылықты жалғаулықтарды қолданыңдар

ответ:Қазақ халқының ең жақсы көретін тағамдарының бірі — ет. Сіздерге еттен жасалатын тағамның бірнеше түрін ұсынамыз. Олардың тағамдық құндылығы өте жоғары.Еттен жасалған тағамдардың ішінде қазы ерекше орын алады. Қазы - жылқының өз iшегiне айналдырып тығылған сүбе қабырғалар. Қазы майының қалыңдығына байланысты кере қазы, дөңбек қазы, шынтақ қазы, бұлт қазы деп бөлінеді. Ішекке сыймағанын телшік деп атайды. Қазыны көбіне қысқа сақтайды, қазы сүрленген сайын дәмді болады. Жылқы етінің ең кәделі мүшелерінің бірі – жал. Ол жылқының шоқтығы мен ауыз омыртқасының арасында, мойын омыртқаны ұстап тұратын желкемен жымдаса бітеді. Жылқы сойғанда терісі сыпырылғаннан кейін жалдың өзін мойын омыртқадан сылып алады. Қимай – соғымға сойылған сиыр етінен дайындалатын тағам. Сиырдың тоқ ішегін тұздап, айналдырып, оның ішіне кесек етіп туралған төстік пен төстің етегін, бұрыш, тұз, жуа қосылған етті салады. Оны шұжық сияқты пісіреді. Еттен кейінгі көптеп қолданылатын тағамға сүттен даярланатын тағамдар жатады.Қазақстан жеріне зерттеу жұмыстарын жүргізген комиссия құрамында болған Фиельструп: «тіпті малы көп қазақтардың тамақтануының өзінде сүт  тағамдарының маңызы зор болғандығын сүттен дайындалған тағамдардың әр түрлілігіне қарап-ақ аңғаруға болады»- деп жазады [7, 80-б.]. Сүтті қазақтар ешқашан шикідей ішпеген, тек орыстармен ұзақ уақыт тығыз араласқан кейбір қазақтар шикі сүт ішуді де үйренген. Ұсақ малды күніне бір рет, ал ірі қара малды күніне екі рет таңертең және кешке, жылқыны 4-6, кейде 12 ретке дейін сауатын. Сүтті түнде жалпақ ағаш ыдысқа құйып салқын жерге қоятын, таңертең бетіне түскен кілегейді немесе шикі қаймақты алақанмен сыпырып алатын. Кілегейді қойылғанша қайнатып одан «балқаймақ» немесе кілегейді ағаш ыдысқа жинап сары май шайқайтын. Шайқалған майды тазаланып кептірілген қойдың қарынына немесе бүйеніне сақтайды. Майды көбінесе қыс кезінде бауырсақпен, табананмен қосып жейтін. Жаз айларында сүтті бірден қазанға пісіріп, түнге қалдыратын.  Артық айран мен ашыған сүтті арнайы тері ыдыс сабаға құя беретін. 10-15 күннен кейін қатты ашыған бұл сүт іркітке айналатын. Іркітті піспекпен майынан айырып, қалған іркітті қазанға құйып қойылып құртқа айналғанша қайнататын. Оны қапқа құйып сары суы ағу үшін іліп қоятын. Ертеңінде домалақтап өреге жайып қоятын. Көлемі жағынан кішкене сықпа құрттарды шаймен жейтін, ал үлкен құрттарды қысқа сақтайтын. Қыста бұл құрттарды ұннан жасалған көжеге араластырып ішетін [6, 121-б.]. Сонымен бірге қазақтар айранды қайнатып одан «ежгей» дайындайтын. Ал сиыр немесе ешкі сүтінен ашытқы қосып ұйғанша қайнатып «ақ ірімшік» дайындайтын. Ірімшікке тұз және май қосып жейтін. Ірімшікті ұзақ қайнату арқылы «қызыл ірімшік» дайындайтын. Қызыл ірімшікті кептіріп қысқа да сақтады. Түйілген қызыл ірімшік ұнтағына май араластырып «қоспа» жасады. Қоспаны да қарынға салып, қысқа сақтайтын. Қой сүтіне іркіт немесе қымыз араластырып қайнатып «қою сүт» дайындайтын, оны көбінесе кешке ыстық күйінде ішетін. Ағаш тостаққа аз мөлшерде іркіт құйып, оның үстіне қойды бірден сауатын, ол бірден ұйып қышқыл дәмді тағамға айналды. Оны көбінесе балаларға жасап беретін. Таңертең қойшы торсықпен аз мөлшерде қымыз алып шығып, түске қарай бірнеше қойды сауып сүтін қымыздың үстіне торсыққа құятын да кешке дейін өзімен алып жүретін, кешке қарай дәмді, қою және майлы сусын қойыртпақ дайын болатын. Қойшының күндізгі негізгі асы «қорықтық» болды. Орташа көлемді бірнеше тасты отқа салып қатты қыздырып, оларды қой сүті құйылған саптыаяққа салып жібергенде сүт қайнап қойылып қалатын. Оны қорықтық деп атады. Қымызды бие сүтінен сабаға ашыту арқылы дайындайтын. Көктемде сүтке қымыздың тұнбасына сүрленген жамбас сүйекті немесе айранды салып ашытатын. Қымыз уақыты аяқталғанша сабада ашытқы ретінде қымыз қалдырып, үстіне жаңа сауылған сүттен құйып отыратын. Кешке қарай піспекпен әбден піскен соң, таңертең қымыз дайын болатын. Ішер алдында қымызды ұзақ пісіп алып барып тегенеге құйып сапырады. Содан кейін ағаш тостағандарға құйып қонақтарға таратады. Кейбір байлар сабаны үнемі шайқалып пісілуі үшін түнгі күзеттегі жылқышының атына теңдетіп жіберетін болған. «Сабадан қымыз құйдырып, ортасына қойдырып, жасы үлкендер бір бөлек, кеңесіп күліп сылқылдап» - деп ұлы Абай айтқандай, қымызды бүкіл ауыл адамдары күн сайын бас қосып, әзіл, әңгіме араласқан көңілді дастарханда ішетін. Сақталу мерзіміне қарай үш күндік қымызды «құнан қымыз», төрт күндігін «дөнен қымыз», бес күндігін «бесті қымыз» деп таған.

Объяснение:

Жауаптары:

1. Яссауидің «Диуани хикмат» кітабының қазақша атауын табыңыз.

A) Даналық кітабы.

2. Қыз анадан көрмейінше, өнеге алмас,

Ұл атадан көрмейінше, сапар шекпес - деген нақыл сөздің қайдан алынғанын белгілеңіз.

B) «Қорқыт ата» кітабынан.

3. Қаз-қаз, балам, қаз балам,

Қадам бассаң мәз болам...өлеңнің түрін табыңыз.

D) Тұсаукесер.

4. «Ер Төстік» ертегісіне жатпайтын кейіпкерді белгілеңіз.

B) Самұрық құс.

5. Төрт түлікке жатпайтын жануарды атаңыз.

C) Доңыз.

6. Асан қайғы қай ғасырда өмір сүргенін көрсетіңіз.

A) XV ғасырда.

7. Арғымақ атқа міндім деп,

Артқы топтан адаспа!

Күнінде өзім болдым деп,

Кеңпейілге таласпа!

-деген өлең жолдарының авторын көрсетіңіз.

A) Асан қайғы.

8. Ы.Алтынсарин өлеңін көрсетіңіз.

B) «Өнер – білім бар жұрттар».

9. Махамбет өліміне себепші болған опасыз жанды көрсетіңіз.

E) Ықылас.

10. «Қорқыт», «Жүсіпхан» поэмаларының авторын табыңыз.

A) Мағжан Жұмабаев.

11. Шәкәрім шығармасын табыңыз.

D) «Қалқаман-Мамыр».

12. Д.Исабековтің пьесасын көрсетіңіз.

E) «Әпке».

13. Арыстанмын, айбатыма кім шыдар?

Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар?

Көкте – бұлт, жерде – желмін гулеген,

Жер еркесі – желдің жөнін кім сұрар?

Үзіндідегі ұйқас түрін анықтаңыз.

B) Қара өлең ұйқасы.

14. Жинағында Маңғыстау, Ақтерек, Іле, Сайрам, т.б. жер-су аттары мен Алып-Ер Тұңға мен Афрасияптың бір адам екенін көрсеткен әдебиет өкілін көрсетіңіз.

D) Махмұт Қашқари.

15. «Біржан - Сара» айтысында не себептен жеңіліп қалғанын көрсетіңіз.

B) Күйеуі Жиенқұлдың кемшілігінен.

16. Шалкиіздің «Алаштан байтақ озбаса» толғауы қай жинаққа енгенін көрсетіңіз. по

A) «Алдаспан».

17. Дулат Бабатайұлының өлеңдері қандай лирикаға жататынын көрсетіңіз.

D) Саяси-әлеуметтік лирикасы.

18. ...Алтын Күннен бағасыз бір белгі боп,

Нұрлы жұлдыз, бабам тілі, сен қалдың!

Мағжанның қандай өлеңінен алынған үзінді екенін анықтаңыз.

B) «Қазақ тілі».

19. Жамбыл Жабаевтың сатиралық өлеңін табыңыз.

E) «Кәдірбайдың төбеті».