Алғашында адамдар қандай тауарларды айырбас ретінде пайдаланған

жібек мата

мал

ет

елтірі

қант

күріш

Алғашында адамдар ел аралап айырбас саудамен айналысқан.Мысалы:мақта,жібек мата,күріш,қант,шай,темекі т.б

Жұлдыз– өте күшті қызған газдан (плазмадан) тұратын, өзінен жарық шығаратын және табиғаты жағынан Күнге ұқсас аспан денелері. Күн Жерге жақын болғандықтан ғана үлкен болып көрінеді. Күннен Жерге дейінгі аралықты жарық 81/3 мин, ал ең жақын Центаврдағы α жұлдызына дейінгі аралықты 4 жыл 3 айда жүріп өтеді. Жұлдыздар Жерден өте қашық орналасқандықтан, телескоппен қарағанның өзінде де нүктедей ғана болып көрінеді. Айсыз түнде жай көзбен қарағанда 5 мыңға жуық жұлдызды, ал күшті телескоп арқылы миллиардтаған жұлдызды көруге болады. Ерте заманның өзінде-ақ адамдар жұлдызды аспанды шоқжұлдыздарға бөлген. Қазіргі кезде 88 шоқжұлдыз бар. Көп уақытқа дейін жұлдыздар орнынан қозғалмайды деп есептелген

1964 жылы шаған тоғайы табиғат ескерткіші деп аталды. "Шарын" шатқалында көп жануарлар мен өсімдіктер бар. "Шарын" шатқалына жаған тоғайы да кіреді. Тоғай согдиан шағанынан. Әлемде тек осындай 2 тоғай бар. Біріншісі Қазақстанда болса , ал екіншісі солтүстік Америкада.

В 1964 году Шаганская роща была переименована в «Естественный памятник». В Чарынском ущелье много животных и растений. Чарынский каньон включает рощу. Телец из кувалды. В мире всего 2 таких рощи. Первый - в Казахстане, другой - в Северной Америке.