2-тапсырма. Мәтіндегі ақпаратты «Төрт сөйлем» тәсілін пайдаланыпайтыңдар.• Пікір. Оқыған мәтін бойынша өз пікірін бір сөйлеммен айту.• Дәлел. Өз пікірін бір сөйлеммен дәлелдеу.• Мысал. Пікірін өмірмен байланыстырып мысал келтіру.• Қорытынды. Тақырып бойынша қорытынды жасау.​

Қандай мәтін екенін айтсай бірінші.Бұлтапсырмалар мен сұрақтар мәтінмен тікелей байланыста емес пе?

Сөздерді талдау және төрт сөйлем тәсілін пайдалану дайындалған қызметкер мына шесть қадаммен шегереді:

1. Мәтіндегі ақпаратты талдау: Өзінің өмірімен байланыстырылатын тақырыпты таңдау.

2. Пікір: Тақырып бойынша өз пікірін айту. Мысалы, егер мәтінде «Көлсекі көтерілуі қызметін қамтамасыз ету мүмкін емес» деген айтқан болса, ол өз көзіндегі пікірін айту кезінде, «Көлсекі көтерілуін қамтамасыз ету ең ыңғайлы жол. Ол негізінде тура жолда олар көбіне ауру өнімдерін көтереді» деп айта алады.

3. Дәлел: Пікірін өмірмен байланыстырылған дәлелдеу. Мысалы, егер пікіріміз «Көлсекі көтерілуін қамтамасыз ету ең ыңғайлы жол» болса, біз дәлелдермен оны рөлденісті отыратып, мәтіндегі дерекнамалар, статистикалық ақпараттар немесе жасыл мисалдарды қоса аламыз.

4. Мысал: Пікірімізді өмірмен байланыстыру деп мысал келтіру. Біз мәтіндегі мысалдарды пайдаланып, өз пікірімізді рөлденісті отыратын мәнерлер бередік. Мысалы, «Алғашқы халық қонақтарының шығуына деген ой əлемге келген ғұнаятын жауапкерлік тағамда бақыламды дәріпке» деп айту керек.

5. Қорытынды: Тақырып бойынша қорытынды жасау. Мысалы, мәтінге сәтсіздікке шалу үшін «Көлсекі көтерілуін бақылау көпшілікке шеккен үлеске қарсы келе алмайды» деп айтсақ, қорытынды айту кезінде «Сәтсіздікті әлемге қазақшалықtауландыруды бақылаудың жауапкерлікті дәрігерлігі жоқ» дегендеріміз керек.

6. Барлық мәтіндегі сөйлеуге көмекші дерекнамаларды жасау және өздерімізге туындайтын дерекнамаларды қолдану.

Мысалы, өкінішке байланысты пікірімізді түсіндіретін мәтін:
Тақырып: Өкінішке байланысты пікір жасау туралы
Мәтін: «Өкініш»

Төрт сөйлем тәсілін қолдану:
1. Пікір: Жамандыққа өкініш етеміз.
2. Дәлел: Жамандыққа өкініш бізге әдеттегі мүмкіншіліктерді түсіндіреді. Мысалы, біздер заттың алдында таңдай отыру мүмкіндігімізді жасауға бола бермейміз тура келсек, сондықтан бізге жамандық келмейді деп айтамыз.
3. Мысал: Таңдау мүмкіндіктерімізге сары бүркітпен қарауға бола бермейміз.
4. Қорытынды: Өкініш – бүркіттен ауру жасау, затты таңдау және оны жасауға бола бермейтініміз.

Сонымен, мынау кейбір мәтінді осы тәсілмен талдап, жазуға қолдануды маңызды кейіндік мінездемеге қатысты оқушыларды білдіреді:

Тақырып: Шогарымды көтеру туралы пікір жасау
Мәтін: «Шоколад»

Төрт сөйлем тәсілін қолдану:
1. Пікір: Ішіндегі шогарым мақсатына жету әдеттегі деңгейде жоқ.
2. Дәлел: Жеңілдіктер, салқындар, төзулар мен басқа да өнімдері нақты бала болов сақтап көтеретін шекерден өзініңқаттылығын көрсетеді. Мысалы, өткізілген зерттеудің бәсе алып келуі сондай-ақ да шықты қоюштары шекерден бола алмады деп айтпау керек.
3. Мысал: Желілі шарлық шекер (көппе сүтмен қолданылады) шоколадға немесе қоқылын келтіруге болмайды деп айталсақ керек.
4. Қорытынды: Шоколадты қойып жүректі тарату жағдайында өздерімізге шокола даусы жасауды сұраймыз.

Осы жауап шақырадыноң мақсаты, оқушыларға қолдау алу және оларды мәтіндің түрі мен тақырыбына өзара қатысты пікір жасау әдістерін көрсету болып табылады. Төрт сөйлем жүйесін пайдаланған кезде, олар талдауышты (мәтін) дәріптерімен (сөйлемдермен жасалған) іс-әрекетті шегеді және олардың амалдарымен сосылайды. Ол негізінде, оқушылар мәтіндегі ақпараттарды анықтауды, айтуын пайдалануды және оларды пікір шекарау болуын ойлай алады.