Сөзді ернімен бөгей қойды. (С.Мұқанов нен бееей койды. (С. Муканов) Мұнда Айбаланың айтпаған, бірақ айтуға оқталған сөзі берілген. Солай бола тұра бұлар - тел се 5 сөйлем құрас- Мақал-мәтелдерді қатыстырып, тел тырыңдар. дерді қатыстырып, төл сөз және автор сөзінен тұратын 4-5 сөйлем құрастырындар Күн ортақ, Ай ортақ. Жақсы ортақ. Таң атпайын десе, күн қоймайды Сүмбіле туса, су суыр. Жаңа айдан жақсылық.

Қамыр. Пайдалануына және әзірлеу тәсілдеріне байланысты қамырашытқылы, қаттама, бисквитті, үгілмелі,сусымалы, езілген, қайнатылған, жеңілжәне басқаша түрде болуы мүмкін. Қамырдың негізгі құрамдас бөліктері:бидай ұны —ақ ұн, жоғары, бірінші және екінші сұрыпты ұндар. Сұйық зат — сүт, су, сүт қосылған су, простокваша. Простокваша қосқан қамыр тез көтеріледі, оның дәмінің қышқылын бәсеңдету үшін тұз қосады (бір шөкім). Құрғақ сүттіпайдаланғанда: жарты литр суға 50 г құрғақ сүт қосады.

Қант — ұнтақ қант ұнмен араластырылады, ірі қант немесе шақпақ қантты ерітеді. Қант көп қосылса қамыр ауырлайды да, нашар көтеріледі, пісіргенде көтерілмей жайылып кетеді.

Жұмыртқа — сарыуызы мен ақуызы немесе тек қана сарыуызын алады. Сарыуыз қамырды көпіртеді де, ақуыз қатайта түседі. Жұмыртқаның орнына жұмыртқа ұнтағын қосуға болады (1 ас қасық ұнтақ 1 жұмыртқаға сай келеді және 3 ас қасық су). Май (қыздырылған)—сары май немесе тортасы айырылған май, маргарин, өсімдік майы, ірі қара майы пайдаланылады. Май қамырды жұмсартады. Ол көбейіп кетсе ашу процесі баяулайды және дайын тағам ауыр болып шығады. Ашытқы — жаңа немесе құрғақ. Жаңа ашытқыға аздап қант (1 шай қасық) қосып, үгеді және тиісті норма бойынша (осы тағам үшін) жылы сүтке немесе суға езеді. Құрғақ ашытқыға (сондай-ақ салқын жерде сақталған ашытқыға) толтырыл салқын су (бөлме температурасында) құяды да, ол ақшыл түске еніп, әбден езілгенге дейін қояды. Езілген ашытқыны тар көзді сүзгіден өткізіп, жылытылған сұйыққа құяды да, одан кейін ашытқы әзірлейді. Ашытқыны жабық ыдысқа — шыны аяққа, банкаға салып, салқын жерге қойса, ұзақ уақыт сақталады. Өте жоғары, сондай-ақ өте төмен температурада да ашытқының сапасы төмендейді. Ашытқы қамыр үшін қолайлы температура 30—35°C болып саналады. Тұзды қамыр иленетін суға салу (1 кг ұнға немесе жарты литр суға 10 г тұз, ал тұзды тағам әзірлегенде 20 г тұз салады) керек. Тұзды ұйтқыға салуға болмайды, өйткені оның ашытқылық қасиетін жояды. Дәмдеуіш пен тұздық — ваниль, ванилин, лимоннемесе апельсин қабығының үгіндісі,мускат жаңғағы, кардамон, жүзім, цукат, әртүрлі жеміс эссенциясы. Қамырға картоп қосуға болады (қамыр жұмсара түседі), мұндайда әдетте қамырға май мен жұмыртқа аздау салынады. Картопты қамыр әзірленбестен бір күн бұрын пісіріп алады да, пайдаланар алдында тар көзді үккішпен үгеді. Картоп қосылған қамыр қоюырақ болады, өйткені ашу процесінде ол қоймалжыңдана түседі. Әдетте 1 кг ұнға 100 грамнан 250 грамға дейін картоп қосады. Қамыр әзірлеуге қосатын қоспаларды дәл өлшеген (рецептіде көрсетілгендей) жөн, ұнның, сұйықтық, ашытқының және дәмдеуіштердің ара қатынасын қатаң сақтау қажет. Қамыр илегенде салқындатылған азықтарды пайдаланбаған жөн, өйткені ол қамырдың бабына келу процесін төмендетеді.

Қаныш Сәтпаев туралы диалог құрастыру.

Қаныш: Биыл геолог – ғалым, профессор, академик Қаныш Сәтпаевтың туғанына 210 жыл толады екен. Бұл кісі жайлы естуің бар ма?

Нұриман: Әрине, Қаныш Имантайұлы жайлы білмейтін Жезқазқған тұрғыны жоқ шығар...

Қаныш: Дұрыс айтасың. Оның қалдырған ғылыми бай мұраларының ішінде, әсіресе, Жезқазған кені туралы зерттеулерінің, Сарыарқаның металлогендік және болжам карталары жөніндегі еңбектерінің мәні ерекше.

Нұриман: Сірә, сенің атың осы кісінің құрметіне қойылған – ау?

Қаныш: Ия, атам мен әжем Қаныш Сәтпаевтай ғалым болсын деп атымды «Қаныш» деп қойыпты. Атым қазақ геология тарихындағы осынау ірі тұлғаның құрметіне қойылғанын мақтан тұтамын. Бұл кісінің толық өмірбаянын білемін!

Нұриман: Биыл Қаныш Сәтпаевтың туғанына 210 жыл толады екен деп едің, сонда бұл кісі қашан, қай жерде дүниеге келген?

Қаныш: Қаныш Имантайұлы 1899 жылдың 12 сәуірінде қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында (бұрынғы Семей губерниясының Павлодар уезіндегі Ақкелін болысы) Имантай бидің отбасында дүниеге келді.

Нұриман: Ал қай жерде оқып, білім алғанын айтып бере аласың ба?

Қаныш: Әрине. Сауатын ауыл молдасынан ашқан болашақ ғалым, кейін Шорман ауылында орналасқан мектепке қатынай бастайды. Төрт жылдық бағдарламаны үш жылда аяқтайды. 1911 жылдан бастап Павлодардағы 2-сыныпты орыс-қазақ училищесіне аттанады. Аталған білім ордасын мерзімінен бір жыл бұрын бітіріп шығады.

1914 жылы Семей мұғалімдер семинариясына түсіп, оны төрт жылда аяқтап, бастауыш мектептерге орыс тілінен сабақ беруге құқық беретін куәлікке ие болады.

Нұриман: Шынымен толықтай білетін сияқтысың ғой. Ал еңбек жолы туралы не айта аласың?

Қаныш: 1918 жылдың күзінде Алаш қалашағында ашылған, ауылдық қазақ мектептері үшін мұғалім болудан еңбек жолын бастайды.

Нұриман: Жалпы, менің білуім бойынша Сәтбаевтың геологиядан басқа ғылымдарда, мәдениет саласында, тарихта қалдырған еңбектері мол.

Қаныш: Ғұлама ғалым Ұлытау өңіріндегі басты-басты тарихи, мәдени, археологиялық ескерткіштерді зерттеді. Жезқазған – Ұлытау өңірінен көптеген этнографиялық мұраларды жинап, «Жезқазған ауданындағы көне заман ескерткіштері» атты еңбегін жазған.

Нұриман: Бұл кісі нағыз «жеті қырлы, бір сырлы» тұлға болған екен...