«Қазақ тілі мен әдебиеті» (T2) пәні бойынша 5 сынып оқушысының өзіндік жұмыс жоспарыСабақтың тақырыбы: Адамзаттың бәрін сүй «бауырым» деп...1-тапсырма. Мәтінді оқыңдар. Сөзжұмбақты шешіндер.Ұлы Отан соғысы кезі болатын. Ауылға алып Дәуренбек басқарма мен Берденбрагадир келді. Олар: Ертай мен Нартай, Рашид, Оля, Яков және Зигфрид. Ертай мен Нартай -қазақ, Рашид – татар, Оля - дүнген немесе қалмак, ал Яковтың ұтты – орыс.Ауыл а бір-бірден өз отбасына алды. Ахмет шал неміс баласын• Ахмет шал ауыл адамдарын касык жілік» тойына шақырды. «Мен балама Зекен деп атқоямын. Баламның құрметіне той жасаймын. Келіндер», - деді Ахмет шал.Зигфрид - бауырмал, адал, мейірімді, көңілді, алғыр, момын, еңбексүйгіш және акылдыбала. Зекен қазақы дәстүрді тез үйреніп алды. Ахмет пен Зекеннің бір-біріне ұқсастығы бар еді.Екеуі де жылқы малын жақсы көреді.Дәуренбек басқарма Зекенді «неміс» деп ұнатпайтын еді. Ауыл балалары да неміс баланыжақсы көрмеді. Бірақ Зекен соғыстанеді. Бірақ Зекен соғыстан кейін Германияга кетпеді. Неміс баласын алған Ахмет шалкөп қиындықтар көрді, бірақ олар бір-бірін ясаксы көрді.«Адам адамға дос, жолдас және бауыр» дейтін еді Ахмет шал.1 MT​

Мальчик с дедом жили на лесном кордоне. Женщин на кордоне было три: бабка, тётка Бекей — дедова дочь и жена главного человека на кордоне, объездчика Орозкула, а ещё жена подсобного рабочего Сейдахмата. Тётка Бекей — самая несчастная на свете, потому что у неё нет детей, за это и бьёт её спьяну Орозкул. Деда Момуна прозвали расторопным Момуном. Прозвище такое он заслужил неизменной приветливостью, готовностью всегда услужить. Он умел работать. А зять его, Орозкул, хоть и числился начальником, большей частью по гостям разъезжал. За скотом Момун ходил, пасеку держал. Всю жизнь с утра до вечера в работе, а заставить уважать себя не научился.

Мальчик не помнил ни отца, ни матери. Ни разу не видел их. Но знал: отец его был матросом на Иссык-Куле, а мать после развода уехала в далёкий город.

Мальчик любил взбираться на соседнюю гору и в дедов бинокль смотреть на Иссык-Куль. Ближе к вечеру на озере появлялся белый пароход. С трубами в ряд, длинный, мощный, красивый. Мальчик мечтал превратиться в рыбу, чтобы только голова у него осталась своя, на тонкой шее, большая, с оттопыренными ушами. Поплывёт он и скажет отцу своему, матросу: «Здравствуй, папа, я твой сын». Расскажет, конечно, как ему живётся у Момуна. Самый лучший дедушка, но совсем не хитрый, и потому все смеются над ним. А Орозкул так и покрикивает!

По вечерам дед рассказывал внуку сказку.

***

...В давние-предавние времена жило киргизское племя на берегу реки Энесай. На племя напали враги и убили всех. Остались только мальчик и девочка. Но потом и дети попали в руки врагов. Хан отдал их Рябой Хромой Старухе и велел покончить с киргизами. Но когда Рябая Хромая Старуха уже подвела их к берегу Энесая, из леса вышла матка маралья и стала просить отдать детей. «Люди убили моих оленят, — говорила она. — А вымя моё переполнилось, просит детей!» Рябая Хромая Старуха предупредила: «Это дети человеческие. Они вырастут и убьют твоих оленят. Ведь люди не то что зверей, они и друг друга не жалеют». Но мать-олениха упросила Рябую Хромую Старуху, а детей, теперь уже своих, привела на Иссык-Куль.

Дети выросли и поженились. Начались роды у женщины, мучилась она. Мужчина перепугался, стал звать мать-олениху. И послышался тогда издали переливчатый звон. Рогатая мать-олениха принесла на своих рогах детскую колыбель — бешик. А на дужке бешика серебряный колокольчик звенел. И тотчас разродилась женщина. Первенца своего назвали в честь матери-оленихи — Бугубаем. От него и пошёл род Бугу.

Потом умер один богатей, и его дети задумали установить на гробнице рога марала. С тех пор не было маралам пощады в иссыккульских лесах. И не стало маралов. Опустели горы. А когда Рогатая мать-олениха уходила, сказала, что никогда не вернется.

Қазақстан аумағында қола дәуірін жан-жақты зерттеу 1946 жылы көрнекті қазақ ғалым-энциклопедисті Әлкей Хаканұлы Марғұланның жетекшілігімен археологиялық экспедиция құрылған кезде басталды. А.Х.Марғұлан мен оның серіктерінің зерттеулерінің нәтижесінде Қазақстан аумағында көптеген ежелгі қоныстар мен орындар - қола дәуірінің ескерткіштері табылды.

1953 жылы Қ.Ақышев Орталық Қазақстандағы қола дәуірі ескерткіштерінің периодизациясы мен хронологиясын жасады. Федоровқа сәйкес келетін алғашқы кезең «Нуринский» деп аталды; дамыған қола кезеңі (Алакөл) - «Атасус». Қола дәуірінің үшінші кезеңін К.А. Ақышевті бөлек, Беғазы-Дәндібаев мәдениеті деп атаңыз (атаулар ескерткіштер табылған жердің географиялық атауларына сәйкес берілген).

Орталық Қазақстанның табиғи байлығы ежелгі заманнан бері белгілі. Бұл аймақ - Андронов мәдениеті тайпаларының негізгі орталықтарының бірі. Аймақтың әр түкпірінде жүргізілген археологиялық зерттеулер нәтижесінде көптеген қоныстар мен орындар, тасқа салынған суреттер және басқа ежелгі ескерткіштер анықталды.