Жел қайдан соғады? – Ақтелпек, сен бір сәт біздің қала сыртындағы орман алаңқайында жүргенімізді елестетші. Екеуміз лаулап жанған оттың жанында, қураған бұтақтардың сытырлап жалынға оранғанына қарап отырмыз. От ұшқындары негеаспанға ұшады екен?– Себебі олар солай ұшуға жаралған шығар.– Ал қураған жапырақтар ше, бозарған күл ше? Олар да жалын тілініңұшынан көтеріле қалықтайды ғой. Олар да ұшу үшін жаралған ба? Оларды біреу ұшырып тұратын шығар? Сонда ол кім болды екен? Кәне, отқа жөндепқарайықшы. От лаулап жанған кезде оның үстінен ыстық ауаның қалай бұлдырап көтерілгенін байқауға болады. Міне, от ұшқын дарын, күл мен қурағанжапырақтарды жоғары көтеретін де осы ыстық ауа.– Білгір ата, ондай ауаны мен де көргенмін. Асфальт үстінен бұлдырайкөрініп жатты.– Себебі күн асфальтты қыздырады, асфальт ауаны қыздырады. Ал жылыауа салқын ауаға қарағанда жеңіл. Сондықтан жылы ауа жоғары көтерілгенде бұлдыраған әсер береді. Көтерілген жылы ауа орнына сол сәтте-ақ көлеңкелі жердің салқын да салмақты ауасы ағындап жетіп келеді. Жербетінің ауасы қызған сайын жеңілдей береді. Сөйтіп, жылы ауаның ағысышырқау биікке көтеріледі. Мұндай кезде басқа бір өңір салқын болып тұрады. Ол өңір суық болған сайын ауасы да ауырлау келеді. Сол себепті салқынауа өзінен-өзі жылы жаққа қарай ағындап жылжиды. Осындай сәтте желтұрады.Кәдімгі Күн бар емес пе? Күн Жер бетін бірдей немесе бір мезетте қыздырабермейді. Бір жер жылы болса, келесі бір жер салқын болып тұрады. Жербетінде бірдей температура болса, еш уақытта жел соқпас еді. Көк жүзіндегібұлттар бір орында та тұрып алып, Жер беті шөлге айналып, қалалардың үстін көк түтін басар еді. 1. Желдің қандай түрлерін білесің? 2.Жел дегеніміз не? * Мәтіннен буын үндестігіне мысал келтір *

Денсаулық - зор байлық. Адам барында бағалай білмейтін екі құндылық бар екен. Оның бірі уақыт болса, екіншісі - денсаулық. Шыны керек, көбіміз денсаулықтың қадірін біле бермейміз.

"Қолда барда алтынның қадірі жоқ" демекші, денсаулықты барында бағалай білмеген адамдар басына дерт салмақ салғанда ғана денсаулықтың, өмірдің құнын ұғынады. Сондықтан әуел бастан бардың бағасын білудің маңызы зор.

Денсаулық - адам өмірінің тірегі. Онсыз емін-еркін өмір сүре алмайсың. Денсаулығы сыр берген адамның шаттанып күліп, қуанып өмір сүре алмасы анық. Қарттарымыздың әрдайым өзімізді күтіп жүру керек екенін ескертіп отыруы да олар өткерген өмір тәжірибесінен, келмеске кетіп бара жатқан денсаулықтың баға жетпес құнын білгендіктен, өз басынан өткенді тұшынып, түйсіне білгендіктен болар. ал жастардың жастықтың отымен жүріп ысты-суықты елемей, артынан дерт жабыстыратыны да біздің денсалықтың қадірін барынша ұғына алмағанымыздан деп білемін. Сол себепті балаларға бала күнінен денсаулықтың маңызы мен өзін-өзі күтінуді үйрету керек.

аумағы 469620 га. бақтың құрамына  қапшағай бөгенінің  солтүстігі бөлігі мен  іле  өзенінің оң жағалауы, жетісу (жоңғар) сілемдері:   кіші  және  үлкен қалқан,  ақтау,  қатутау, дегерес,  матай, шолақ,  қояндытаутаулары және өте сирек кездесетін табиғат ескерткішінің бірі – «әнші құм»  («айғай құм») кіреді. қапшағай бөгенінің оң жағалауындағы тау етегі жазықтығында көптеген қорғандар (мысалы, сақ хандарының қабірі – тигрхауда, 7 – 4 ғасырлар), тау сайларында әр түрлі жануарлардың суреті салынған жартас көрмесі бар.

бақтың климаты қатаң континенттік, қысы суық, жазы ыстық. жылдық жауын-шашын мөлшері 330 мм-ден аспайды. қаңтардың орташа температурасы – 8,6°с, шілденің орташа температурасы 26°с. қар аз түседі, ол жабайы жануарлардың қыстап шығуына қолайлы жағдай туғызады.

бақ флораға бай, онда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 1500 түрі, «қызыл кітапқа»  енген 22 түрі (мысалы, мүсілім сылдыршөбі, қопал таспашөбі,  іле бөріқарақаты, т.б.) бар. бақ жануарлар әлеміне де бай. омыртқасыздардың ішінде ең көп кездесетіні – өрмекшітәрізділер мен жәндіктер. жәндіктердің 5000-нан аса түрі белгілі, оның 25 түрі  қазақстанның қызыл кітабына  енгізілген. мысалы,  галузо отынкескіш қоңызы,  сольский барылдауық қоңызы,  дала сколиясы,  жолақты тораңғы көбелегі, т.б. омыртқалы жануарлар фаунасы да бай. қтың 20 түрі, оның ішінде 3 түр эндемиктер (қаш алабұғасы, қаш шармайы, бір түсті салпыерін) болып саналады. қосмекенділерден жасыл құрбақа, қызылаяқ бақа және көлбақа бар. бауырымен жорғалаушылардың 25 түрі кездеседі. мысалы,  қалқантұмсық жылан,  дала тасбақасы,  жалтырауық жармасқы,  оқжылан, т.б. құстардың 200 түрінің 174 түрі саябақта ұялайды. 18 түрі «қызыл кітапқа» енгізілген, мысалы,  қара дегелек,  қшы тұйғын,  жұртшы,  үкі, т.б. сүтқоректілердің 70-тен астам түрі мекендейді, олардың ішінде ортаазия тас сусары,  шұбар күзен, ортаазия өзен құндызы,  тянь-шань арқары  және  бозтүсті ергежейлі қосаяқ  қорғауға алынған. саябақта  1976  –  77  жылдардан бері ақ бөкендер, 400-ден аса құлан мекендейді. табиғатта сирек кездесетін бір түр –  пржевальский жылқысы  дүние жүзінде бірнеше зообақта ғана сақталған.  2003  жылы саябаққа  германиядан  бірнеше жылқы әкелініп, жерсіндірілді. саябақта табиғат шежіресі жүргізіліп, жан-жақты жабдықталған бірнеше туристік маршруттар жұмыс істейді.

саябақ археологиялық ескерткіштер мен ежелгі таң және суреттер салынған үңгірлермен тастарға бай. сақ дәуірінде салынған «бесшатыр»  ң маңызы үлкен.  ш.ш.уәлихановтың  тарихи-мемориалдық мұражайы осында орналасқан. саябақта өсімдіктердің 1800 түрі: қаш сексеуілі,  баялыш,  шырша,  үйеңкі,  тораңғы,  қызыл тал,  жиде,  жыңғыл,  сексеуіл,  қылша, т.б. өседі. саябақтың жануарлар әлемі де алуан түрлі: сүтқоректілерден  құлан,  қарақұйрық,  арқар,  түлкі,  тас сусары,  қоян; құстардың 15 түрі:   бүркіт,  тазқара,  ителгі,  кекілік,  қырғауыл,  бұлдырық; қтардан  сазан,  көксерке,  ақмарқа,  табан қ, т.б. кездеседі. омыртқасыз жануарлар дүниесі толық зерттелмеген. саябақта 17 қорықша бекеті және бірнеше туристік маршрут жұмыс істейді.[1][2]