1-тапсырма. Мәтінді оқып, тақырып қой. Мәтінді жалғастыр. Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріне «Күлтегін» және «Тоныкөк»жырлары жатады. Бұл жыр түркілердің ерлігін, елдігін дәріптейтінтұңғыш батырлар жыры болып саналады. Түркілердің өз елі, жеріүшін жүргізген соғыстарын атап көрсетеді де, сол жеңістердің оңайғатүспегені, оған Тоныкөктің акыл-кеңесімен және ерлік істерімен үлеекосканы суреттеледі. Тоныкөк жырында дидактикалық сарындағыканатты сөздер, афоризмдер, мақал-мәтелге айналып, халықтық тілгебіржолата сіңісіп кеткен сөз тіркестері жиі кездеседі. Осіресе Тәңір.турсі, бек, бай деген ұғымдар тілімізде күні бүгінге дейін алғашқымағынасында қолданылады. Бұны көне түркі мәдениеті мен бүгінгіказак модениеті сабақтастығының белгісі деуге болады, ​

Күлтегін мен Тоныкөк жыры

Тақырыбы:Орхон-Енисей жазбалары

Жалғасы: Осындай мәдениеттеріміз әлі күнге дейін сақталып,бізге жетуде. Осы ескерткіштер мен жазбалардың арқасында қазір өз ата-бабаларымыз жайлы мәлімет алудамыз.Сондай жәдігерлерімізді сақтап,қастерлеуіміз қажет!

1.

Сөздердің байланысу формаларына (типтеріне) қиысу, қабысу, менгеру, матасу, жанасу сияқты синтаксистік байланыс түрлері жатады.

2.

Меңгеру – синтаксистік байланыс түрлерінің бірі.

Меңгерудің бағыныңқы сыңарлары барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес септік тұлғалары арқылы басыңқы сыңармен байланысады.

Мысалы:

1.Менің әпкем қаладан келді.

( қаладан келді- етістікті менгеру)

2. Мұғалім балаларға айтты. (балалврға айтты-барыс септігі арқылы жасалған меңгеру)

3.

Қабысу - сөздердің бір-бірімен ешбір жалғаусыз, шылаусыз, тек іргелес тұру арқылы байланысу түрі.

Мысалы: қызық кітап, ақ жаға, алтын сағат.

Мен базардан алтын сағат көрдім.

4.

Жанасу деп-алдыңғы сөздің соңғы сөзбен шылаулар арқылы немесе ешбір жалғаусыз, түбір тұлғаларында тұрып, орын жағынан бірде іргелес, бірде алшақ байланысуы аталады.

Мысалы: шарықтап ұшу, шарықтап көкке ұшу.

Объяснение: Ас қорыту мүшелеріне тағам физикалық және химиялық өңдеуден өтіп , нәрлә заттар анағұрлым қарапайым заттарға қорытылады, қанға сіңеді. Адамың денесі ас қорыту мүшелері арқылы жасушалардың өсуі мен жаңаруы үшін қажетті заттарды қабылдайды, денені энергиямен қамтамасыз етеді.

Ас қорыту жүйесі 2 үлкен топқа бөлінеді:

1.Ас қорыту жолы

2.Ас қорыту бездері

Ас қорыту жолы ұзыннан жатқан түтікше .

Оның ішкі қабырғасы қоректік заттармен тығыз байланысты болады. Жалпы ұзындығы 8-10 м-ге дейін, олардың құрылысы , пішіні әртүрлі болып келеді .Ас қорыту жолдары тыныс мүшелер, қабырғалары үш қабаттан тұрады:

1.Ішкі шырышты және шырыш асты қабаты (слизистая оболочка,tunica mucosa)

2.Бұлшық ет( мышечная оболочка,tunica muscularis )

3.Сір қабаты( серозная оболочка, tunica serosa)

1.Ішкі шырышты қабаты (слизистая оболочка )барлық ас қорыту мүшелерінің ішкі бетін астарлап , астың қорытылуына қатынасады. бұл қабат түрлі кілегей және дәнекер ұлпалардан тұрады. Шырышты қабатты кілегей ұлпасымен бірге бірыңғай салалы бұлшық ет талшықтары болады.Осы талшықтар арқылы бұл қабат кілегей асты қабатымен байланысты.