Тамыры терең текті тіл деген тақырыпта шығарма тезірек

Сұлтанмахмұт Торайғыров — тəуелсіздік ісіне, халықтың прогресс пен мəдениет жолымен дамуына зор үлес қосқан ақын. Ол өткір сыни бағыттағы, əділетсіз өмір бет пердесін ашатын, надандық пен қараңғылықты түйрейтін тамаша туындылар жазды. Торайғыровтың пікірінше, халық өз тағдырын өзі жасайды. Бұл үшін оған ұйқыдан оянып, ілгері жүру жəне басқа халықтар сияқты даму керек.



Ұлы ақын қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданында 1893 жылы шаруа отбасында дүниеге келген. Əкесі Шоқпыт кедей, момын, шаруақор болса да, балаларының оқуына жағдай жасаған. Сұлтанмахмұт алты жасында сауатын ашқан.

Ол 1903–1905 жылдары ауыл молдаларынан сабақ алады. Кейін түрлі мектеп, медреселерде оқып, сауаттанады. 1912 жылы қараша айында оқу іздеп, Троицк қаласына барады. Сонда  жүргенде

«Айқап» журналында өлеңдері жариялана бастайды. Келер жылы «Айқап» журналының жауапты хатшысы болып қызмет етеді. Сұлтанмахмұттың озық ойлары мен тың идеялары қазақтың оқыған байшылдарына ұнамайды. Ақыры ол солардың қысымымен «Айқап» журналынан кетуге мəжбүр болады.

1914 жылы жазда Торайғыров туған елі Баянауылға оралады. Ел жастарын оқытып, олардың сауатын ашады. Күзде Семейге барады. Орысша оқуға түспек болады, бірақ түсе алмайды. Одан Өскемен уезінің Қатонқарағай маңындағы Шыңғыстай аулында бала оқытып, өзі жергілікті орыс мұғалімінен дəріс алады. 1916 жылдың күзінде Томскіге барады. Онда курста оқып жүріп, орыстың классикалық əдебиеттерімен танысады. Тарих, философия, география пəндерін үйренеді.

1917 жылы Ресейде Ақпан төңкерісі болып, Уақытша үкімет орнаған кезде Торайғыров Семейге келеді. Патша үкіметінің құлағанын қуанышпен қарсы алып:

Құрт аурудай жайлаған,

Құртпаққа бізді ойлаған,

Қанымызға тоймаған,

Қолымызды байлаған

Өшті залым қарасы... —



деп, патшашыл озбырлықтарды шенейді [1].

Семейге келген Сұлтанмахмұт əлеумет өміріне тереңдеу ниетімен Алаш арыстарымен араласады. Қазақ оқығандары құрған Қазақ комитетінің кіші хатшысы болып қызмет істейді. Алашордашылар шығарған «Сарыарқа» газетіне өлеңдерін, мақалаларын жариялайды. Осы уақытта шығарған өлеңдерінде Алаш басшыларын дəріптейді.

1918 жылдың маусым айында С.Торайғыров емделем деп Баянауылға кетеді. Емделеді, үйінде жатып өлең, поэмалар жазады. Елеусіз мұғалім болып қызмет атқарады.

1919 жылы Сұлтанмахмұт ауылдағы мұғалімдікті тастап, Павлодарға барады. Уездік ревком оны Баянауылдың он болыс елінің бес болысына сайлаушы уəкіл етіп бекітеді. Одан Шідерті (Ақбеттау) болыстық ревкомы председателінің бірінші орынбасары болып сайланады. Бұл 1919 жылдың желтоқсаны еді.

Екі-үш ай жұмыс істегеннен кейін, ежелгі сырқаты меңдеп, төсек тартып жатып қалады. 1920 жылдың 21 мамыр күні тоғыз жыл бойы айналдырған көкірек ауруынан қайтыс болады.

Орда бұзар шағы — отызға да жетпей, құйрықты жұлдыздай ағып түскен Сұлтанмахмұт Торайғыров туралы 1926 жылы Жүсіпбек Аймауытов:

Объяснение:

дурыс болса лаик басындарш

Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы.

Қазақ халқының мұндай сөз өнерін ғалымдар ауыз әдебиеті деп атаған. Сонымен бірге ғылым мен мәдениетте “халық шығармашылығы”, “халық поэзиясы”, “халықтың ауызша сөз өнері” дейтін атаулар да осыған жақын мағынада қолданылады. 1846 жылы ағылшын Вильям Томс ұсынған “фольклор” (ағылшынша lolk — халық, lore — білім, даналық) сөзі де ауыз әдебиеті атауы үшін халықаралық ғылым атау ретінде орныққан. Бұлардың қай-қайсысы да бірінің орнына бірі қолданыла береді. Бірақ мағыналары бір емес.[1]

Мысалы, “халық поэзиясы” дейтін ұғым өлең түрінде айтылатын поэзиялық жанрларды жинақтап атауға лайық болса, “халық шығармашылығы” — халық шығармашылығы мен өнерінің барлық түрлерінің жалпы атауы, “ауызша сөз өнері” — прозалық та, поэзиялық та шығармалардың ортақ ұғымы. Бұларға қоса “халық даналығы”, “халық білімі” деп аударылатын “фольклор” терминінің мән-мағынасында да елеулі айырма бар. Батыс Еуропа, Америка, Австралия халықтарының ұғымында бұл сөздің мағынасы тым ауқымды. Ол халықтың киім-кешек, құрал-жабдық, әдет-ғұрып, тұрмыс-салт, наным-сенім, сондай-ақ түрлі көркем өнерін (поэзия, музыка, би, ою-өрнек, тоқыма өнері, т. б.) тұтастай атау үшін қолданылады. Бұл жағынан алғанда ол тек ауыз әдебиетін ғана емес, “этнография”, “этномәдениет” дейтін ұғымдармен де сабақтасып жатыр. “Фольклор” атауы орыс ғалымдарының зерттеулері арқылы халықтың ауызша поэтикалық шығармашылығы деген мағынада қалыптасқан. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы “ауыз әдебиеті” деген ұғым да “фольклордың” осы мәнімен сабақтас.[2] Бұлар бірін-бірі толық алмастыра береді.[3] Ауыз әдебиетіін зерттейтін ғылымды “фольклортану” деп атау да осыған байланысты. Қазақ халқының ауыз әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен, түрі мен жанрларының молдығымен, тақырыптық және сюжеттік байлығымен, қоғамдық-әлеуметтік және тәрбиелік терең мән-мазмұнымен ерекшеленеді.