4.«Космос әлемі» шағын әңгіме​

Космос әлемі-жер ғаламшарынан тыс,ғажайып әлем. Қаншама планеталар,миллиондаған жұлдыздар. Күніне қаншама жұлдыздар ағып жатады. Ең әдемі әлемдердің бірі деп айтуға болады. Ең өкініштісі космосқа баруың үшін ғарышкер болу керек. Ал бұл қауіпті. Сол үшін тек суреттерге қарап,әдемілігімен тамсануға болады...

Бауырсақ – шай, қымыз, шұбат ішкенде дастарқанға салады. бауырсақты жоғары немесе бірінші сортты бидай ұнынан пісіреді. оны қамырды ашытып та ашытпай да дайындауға болады.   салма – ұннан дайындалатын тамақ түрі. салманың аты әр жерде әртүрлі: салма, кеспе, жайма, шелпек, нарын, үзбе т.б. салманы сорпаға, не суға қатты етіп қамырдан дайындайды. дәмді болуы үшін оның қамырына бір-екі жұмыртқа салған жөн. қамырды оқтаумен жұқалап жайып, одан соң пышақпен жіңішкелеп кесіп, не болмаса қолмен үзіп, қайнап тұрған сорпаға пісіріледі.   қаттама нан. май, жұмыртқа, сүт құйып, қатты етіп иленген қамырды жұқалап жайып, жайманың бетіне май жағады, оны оқтауға орап, пышақпен бірнеше етіп бөліп, әр бөлікті қайтадан жаяды. бөлшектелген нан қазанда қыздырылған майға пісіріледі.      таба нан – табаға пісірілген нан. тандыр нан – тандырға пісірген нан. талқан – қуырылған бидайдан, арпадан, жүгеріден ұнтақтап дайындалады. ерте кезде талқан дайындаудың екі тәсілі болған. бірі – қол диірменге тарту, екіншісі – келіге түю. талқан аса дәмді әрі құнарлы тамақ. оны майға, кілегейге, қаймаққа араластырып жеуге де, шайға салуға да болады.   жент (қоспа) – қыста қатпайтын, жазда бұзылмайтын өте дәмді тағам. жент былғау шеберлікті талап етеді. ақталған тарыны келіге түйіп (немесе диірменге салып) ұнтақтайды. оған құмшекер, ұнтақталған ірімшік салып араластырады. содан соң, қазанға жылқының майын құйып ысытып, жаңағы араластырған тары мен ірімшікті салып, оттың болмашы табында араластырады. жент майды бойына сіңірген соң, ыдысқа салынып, салқын жерге қойылады.        айран – ұйытылған сүт. оны қаймағы алынған сүттен де, қаймағы алынбаған сүттен де ұйытуға болады. ол үшін сүтті 5-10 минут қайнатып, қанжылым қалыпқа түскенше суытады. содан соң ұйытқы (ашытқы) қосып араластырады да, ыдысты жақсылап бүркеп тастайды. ол 1–2 сағат аралығында ұйып болады. ұйыған айран ашып кетпеуі үшін оны бетін ашып салқын жерге қояды. айранды сусын ретінде, тағам ретінде де пайдалануға болады.   қатық сиырдың, қойдың, ешкінің қаймағы алынбаған сүтінен ұйытып әзірленеді. қатық піскен сүттен де ұйытылады. қатық ұйыту үшін жылы сүтке ұйытқы құйып, ыдыстың бетін жауып, күн түспейтін жылы жерге 2-3 сағаттай қояды. қаймағы алынбаған сүттен ұйытылған қатықтың бетіне қалың қаймақ тұрады. ал кілегейі алынбаған шикі сүттен ұйытылған қатықтың бетіне қалың кілегей жиналады. шалап көбіне жаз айларында шөл басатын бірден-бір пайдалы сусын. шалап дайындау үшін алдымен айран немесе шұбатты үлкен ыдысқа құйып алады да үстіне су қосады. сөйтіп қасықпен жақсылап араластырады. бір литр айран немесе бір литр шұбатқа бір литр су қосу керек. шалап түйе сүтінен ашытылады. бұл әрі сусын, әрі тағам. қымыз – биенің сүтінен дайындалатын денсаулыққа шипалы әрі жұғымды сусын. қымыз қазақ халқының ұлттық тағамдарының ішіндегі ең құрметті дастарқан дәмінің бірі. сары қымыз дертке шипа, денеге күш. қымыз негізінен жылқы терісінен тігіліп, әбден – тобылғы түтінінің ысы сіңген сабада не болмаса ағаш күбіде ашытылады. қымыздың ашытқысы «қор» деп аталады. дәкеге түйген қорды сабаға не күбіге салып, оның үстіне бір шелектей жаңа сауған салқын саумалды құйып, ыдыстың сыртын жылылап орап тастайды. қор езіліп саумалға тегіс тарағанда саумалдың дәмі қышқылданады. сөйтіп, жаңа қор жасалады. жаңа қордың үстіне салқындатылған (әйтпесе қымыз ірімтектініп кетеді) саумалды құйып, әр жолы саумал құйылған сайын піспекпен жарты сағаттай пісіп араластырып отырады.

Антонимдік қатар – жоғары – төменантонимдік мағынадағы сөз тіркестері – жабық дүкен – ашық дүкенантонимдік мағынадағы сөз тіркесі – жақсы , жаман ік мағынадағы сөз тіркесі – сараң бай, жомарт қтауыш. қазір қазақстанның өндірісі келеді – қазақстанныңасты сызылған сөздің антонимі. жуан дауысты дыбыстарды атап шығыңыз – жіңішкеасты сызылған сөздің сөйлемдегі қызметі. тоңазыған  денесі  жылынып еді, алайда ашылған ұйқы қайта басты. – бастауышатаулы сөйлем – тыныштық.ауыспалы өткен шақта тұрған етістік – мен оқитынмынберілген сөздің антонимдік қатары «жас» - кәріберілген сөйлемдегі тұрақты сөз тіркесі. бұлардың су жүрек екенін бәрі біледі – су жүрекболымсыз етістіктің жұрнағы – ма,ме,ба,бе,па,пеболымсыз етістік – айтқан жоқбұйрықты сөйлем – жұмысқа жетіңізетіс түрлері – төртеуетістіктен сын есім тудырушы жұрнағы бар қатар – ашық күн, білгіш қызжер болу» тұрақты сөз тіркесінің – ұялужұрнақ арқылы жасалған сын есім – таулыиелік формасындағы есімдіктер – оныкі, өзімдікікөптік жалғауы бар сөздер қатары – саябақтар, ескеркіштеркүрделі бастауышы бар сөйлем – жас ағаштарды мектеп бітірушілер отырғызғанкүрделі етістігі бар қатар – емделіп отыр, қуанып жүрқосарлану жолымен жасалған қос сөз – көрпе жастыққосымшалары қатаң дауыссыздан басталатын сөздер – еңбектің, ермектенқуанышты» сын есімінің түрі – қатыстықмағыналары қарама-қарсы сөздер – жомарт - сараңмақалдаң тақырыбы. отан оттан да ыстық – отанмақал-мәтелдердегі антоним – аз сөз – алтын, көп сөз – күміс.мақал-мәтелдердегі болжалды келер шақтағы етістіктер – жақсымен жолдас болсаң, жетерсің мұратқамақал-мәтелдердегі болжалды келер шақтағы етістіктер –ексең егін, ішерсің тегінмұражай» сөзінің буын түрлеріне сәйкес қатар – ашық-ашық-бітеунақты санды білдіретін сан есім – есептікнегізгі етістік тізбегі – көр, алоңай сөзінің антонимі - қиынөздік етіс – киіндіөте жарық» сын есімнің тіркесетін сөзі – бөлмесалалас құрмалас сөйлем түрі. киіз үй дауылдан жығылмайды және нөсер жаңбырдың суын өткізбейді – аңғайлассапалық сын есім – көкпеңбексиноним сөздер қатары – түгел, барлығысөз тудырушы жұрнағы бар қатар – түне, шегеле, бастасөйлем құрамындағы шылау. алайда алдымен артиллериямен байқап көрмек. – алайдасөйлемде берілген фразеологиялық тіркестің синонимі. оған қанша айтса да, беті бүлк етпейді – ұялмайды сөйлемдегі үш қатаң дауыссыз дыбысы бар сөз. таңертең сәуле далаға ерте шықты. – шықтысырт киім» сөзінің антонимі – іш киімсұраулы сөйлем – қандай музыкалық аспапта ойнай аласызсұраулық шылау арқылы жасалған сұраулы сөйлем – тоғызқұмалақ ойынын білесің бе? тек қатаң дауыссыз дыбыстары бар сөздер қатары – пышақ, қасық, тастолықтауыш қызметін атқарып тұрған жіктеу есімдігі – көкшетаудың табиғаты маған ұнадытуынды етістігі бар қатар – сана, билетуынды етістігі бар сөз тіркесі – ойланып отыр, дұрыс бағалатуынды етістік – бастатуынды сөз – әдептітұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы сөздер – тұрақтытұрақты сөз тіркесінің синонимі «қоян жүрек» - су жүректүбір сөз – ұяң дауыссыз дыбысы бар етістіктер – жазды, алды, көрдіұяң дауыссыздан басталатын жалқы есімдер – жандос, зәурехабарлы сөйлем – абайға ертегі, аңыз үлгілері өте ұнайтын.хабарлы сөйлем – ға қайырымдылық жасау – қазақ халқының дәстүрііші» сөзінің антонимі – сырты