1. Тасымал неге негізделеді? А) екпінВ) дауыссыз дыбысС) дауысты дыбысД) буынЕ) үндестік заңы2. Бес буынды сөзді неше түрлі тасымалдауға болады?А) 5В) 4С) 3Д) 2Е) 63. Қай сөзде тасымалданбайтын буын бар?А) тәрбиеВ) жәрмеңкеС) бәтеңкеД) шемішкеЕ) күртеше4. Тасымалданбайтын сөзді табыңыз?А) аспанВ) жақсыС) татуД) ақынЕ) шешен5. Қайсысын тасымалдауға болады?А) бір буынды сөзВ) қысқарған сөзС) қысқарған өлшем бірліктерД) біріккен сөзЕ) бір дыбысты буын6. Қайсы буын тасымалданбайды?А) бір дауыстыдан тұрған ашық буынВ) екі дыбыстан тұрған ашық буынС) үш дыбыстан тұрған ашық буынД) сонғы буындағы тұйық буынЕ) бірінші буындағы бітеу буын7. Қай сөлемде тасымалданбайтын сөз бар?А) Бекболат бөлке әкелді.В) Жандос маған қарап тұр.С) Жазда машина жүргізіп үйрендім.Д) Марат досымен ақырғы мәрте сөйлесті.Е) Келесі апта кітапты бітіреміз8. Тасымалданбайтын сөйлемі бар буынды табыңыз?А) Мен бұның нағашымның қолынан келмейтінін түсідім.В) Бөлмесін таза ұстайдыС) Үйдің иесі ішке кіруге рұқсат етпеді.Д) Биылдыққа жаңбыр жауа қоймады.Е) Қарсы беттен қатты дауыл соғады.9. Бірыңғай тасымалдаатын сөздердің қатарын табыңыз?А) қарт, қария, егдеВ) тас, құм, қиыршықС) бота, қозы, лақД) ақын, отан, отынЕ) шеге, таға, балға10. Қай буынға екпін түседі?А) ортаңғы буынғаВ) бірінші буынғаС) соңғы буынғаД) ортаңғы ашық буынғаЕ) ешбір буынға11. Екпін түспейтін қосымшаны табыңыз?А) септік жалғауыВ) жіктік жалғауыС) тәуелдік жалғауыД) көптік жалғауыЕ) жұрнақ12. Екпін түспейтін қосымшасы бар сөзді табыңыз?А) баратынВ) бардыС) барсынД) бармаЕ) барған13. Қай сөзге екпін түспейді?А) күрделі сөзВ) көмекші сөзС) туынды сөзД) негізігі сөзЕ) біріккен сөз14. Сөзді айтқандағы дауыс толқынын не дейді?А) тасымалВ) әріпС) дыбысД) буынЕ) екпін15. Тасымалданатын сөзді табыңыз?А) ҚазМҰУВ) 20 смС) атақД) даңқЕ) уыстаОТВЕТЬТЕ

1А

2В

3Д

4А

5С

6А

7В

8Д

9А

10С

11А

12А

13В

14Д

15Е

Сөйлем мүшелері – сөздердің мағыналық тұрғыдан өзара тіркесуі нәтижесінде синтаксистік қызметте жұмсалатын сөйлемнің дербес бөлшектері. Сөйлемдегі сөздер бір-бірімен мағыналық байланыста болады, сол байланыс негізінде грамматикалық мағынаға ие болған сөздер, сөз тіркестері сөйлем мүшелері қызметін атқарады. Сөйлем мүшелері қызметінде сөйлемнің дұрыс құрылуының, әр сөздің өз орнында жұмсалуы мен ой желісі, стильдік жағынан нақты болуының орны ерекше. Сөйлем мүшелері үлкен екі топқа бөлінеді:

тұрлаулы мүшелер (бастауыш, баяндауыш);

тұрлаусыз мүшелер (анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш).

Тұрлаулы мүшелер сөйлемнің негізгі арқауы саналады, предикативтік қатынас негізінде ең кіші сөйлем ретінде жұмсалып, олардың негізінде тақырып, рема, тіпті есімді, етістікті сөз тіркестері айқындалады.[1]

Бастауыш – сөйлемдегі ойдың иесі, ол нөлдік, көптік, тәуелдік тұлғаларда есімдіктен, есім сөз таптарынан, ал баяндауыш бастауыштың негізгі қасиеттерін нақтылай келе етістіктен, т.б. сөз таптарынан жасалады. Тұрлаусыз мүшелер бастауыш пен баяндауышқа тікелей қатысты болып, сөйлемде айтылуға тиісті ойды толықтырып, айқындап тұрады.

Толықтауыш септелген сөздердің заттық қасиетін көрсетеді де, тура және жанама түрлерге бөлінеді.

Анықтауыш заттың, субстантивтенген сөз таптарының, септік жалғаулы пысықтауыштарды айқындайды, оның сапалық, меншікті түрлері бар.

Пысықтауыш көбіне қимылға, кейде есімдерге де қатысты жұмсалады. Сөйлем мүшелері негізінен дербес мағыналы сөз таптарынан жасалады, олардың жасалуына көмекші есім, көмекші етістік, шылау, модаль сөздер де қатынасады, дербес мағыналы сөздердің семантикасын осы көмекші сөздер айқындайды. Сөйлем мүшелері дара, күрделі, үйірлі, кейде құрама болады.

Сөйлем мүшесі деп сөйлем құрамында тұрып, белгілі бір сұрауға жауап беретін толық мағыналы сөзді, сөз тіркесін не күрделі сөзді атаймыз

Сөйлем мүшелері сөйлемдегі маңызына, қызметіне қарай тұрлаулы мүшелер және тұрлаусыз мүшелер болып екі топқа бөлінеді.

Үндестік заңы дегеніміз – сөз ішіндегі дыбыстардың бір-бірімен үндесіп,біркелкі болып қолданылуы.Үндестік заңының 2 түрі бар:буын үндестігі және дыбыс үндестігі.

1) Буын үндестігі – сөз ішіндегі дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан не жіңішке болып үндесуі.Түркі тілдері,оның ішінде қазақ тілі буын үндестігіне негізделеді,яғни қазақтың төл сөздері не бірыңғай жуан не бірыңғай жіңішке болып келеді.

Мынадай сөздерде:

1.қос сөздерде (аман-есен,асты-үсті т.б.)

2.біріккен сөздерде (шекара, ба з,кәсіпорын т.б) буын үндестігі сақталмайды.

Буын үндестігі сөз бен қосымша арасыңда да сақталады,яғни сөзге жалғанатын қосымша сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай жуан не жіңішке жалғанады.Мысалы:тас-қа (тас-ке емес),үй-лер (үй-лар емес),құс-ты (құс-ті емес) т.б.

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалармен қатар (-мен,-бен,-пен,-нікі,-дікі,-тікі,-паз,-қор,-қой т.б.),кірме сөздерде де буын үндестігіне бағынбайтын жағдайлар болады (кітап,алгебра,цехтан,рульді т.б.).

2) Дыбыс үндестігі дегеніміз – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ықпал етіп үндесуі.Оның 3 түрі бар: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал, тоғыспалы ықпал.

1.Ілгерінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың алдыңғысының соңғысына әсер етуі.Мысалы:қаш-са (қашша),көзқарас (көзғарас),ақ балық (ақ палық) т.б.

2.Кейінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың соңғысының өзінен бұрынғы дыбысқа әсер етуі.Мысалы:бас+шы (башшы), Есенгелді (Есеңгелді),он бес (ом бес) т.б.

3.Тоғыспалы ықпал – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ілгерінді-кейінді ықпал етіп, екеуінің де өзгеріске ұшырауы.Мысалы:Досжан (Дошшан),Жиенқұл (Жиеңғұл),тас жол (ташшол) т.б.