5-сынып 2020 ж. 1-токсан Отасындағы дәстүр мен мерекелер». «Мектеп өмірі. Әдепті бала - арлы бала» бөлімшері бойынша жиынтық бағалау 1-тапсырма Мərinai 2 рет мұқият тыңдап, кестедегі ақпараттардың дұрыс немесе барыс екенін анықтаңыз. Максаттан атасы әбден картайды. Аяғы жүруден, көзі көруден, құлағы естуден сды. Аузындағы тістерінің барлыгы түсіп калгандыктан, ішкен асы аузынан алып кететін де кездері болды. Ұлы мен келіні атасын отбасымен бірге үстел басына отырғызбай, тамагын бемесіне тасын беріп жүрді. Бірде келіні кожені шыны аяқка құйып әкелген еді. Карттың колы дір-дір етіn, ыдысты жерге түсіріп алды. Ашуланған келіні: «Үйдегі барлық шыны акты сындырып бітірдіңіз! Бұдан былай сізге барлык тамакты итаякка құйып беретін боламын!» - деп ұрысты. Бір күні ерлі-зайыптылардын ағашпен ойнап отырған ұлдарына көзі түсті. Әкесі: «Не істеп отырсын. Максат?» - деп сұрады. «Сендер картайғанда тамак күйып беретін итаяк жасап отырмын. Атам сияқты сендерді де жеке бөлмеде тамактандыратын боламын», - деді Максат ата-анасына карап Максаттан бұндай жауапты күтпеген ата-анасы бұл созді естіп, жылап жіберді. Олаерiнiн картты ренжіткендеріне катты ұялып, өз қателіктерін мойындады. Сол күннен бастап, Максаттың атасы дастархан басында отбасымен бірге тамактанатын болды. Ал ұлы мен келіні карилга кызмет көрсетіп, асты-үстіне түсіп отыратын болды. - рыс бұрыс Акпараттар Максаттың әкесі бден картайды. Ұлы мен келіні атасына тамакты болмесіне апарып берді. Карт ыдысты содырып алды. Максат темірмен ойнап отырды. Улы мен келіні атасына камкорди жасайтын болды.

1 тапсырма

дұрыс

бұрыс

дұрыс

бұрыс

дұрыс

Шоқан Уәлиханов Шыңғысұлы (KAZ Shoқan Shyңғysұly Uәlihan нақты аты - Мұхаммед Ханафи (KAZ Mұhammed Қanafiya) қараша 1835, Орда-қыстайтын Kuntimes, Аман-Қарағай сыртқы ауданы, Омбы облысы, Ресей империясы -. 10 сәуір 1865 Kochen- жолдарының. Togan, Seven Rivers) - қазақ ғалымы, тарихшы, этнограф, фольклоршы, саяхатшы және ағартушы, орыс империялық армиясының Бас штабы офицер, барлауатақты Абылай хан шөберес - Уәлиханов чингизидов болды. Санта Шоқан Уәли хан - 30 ұлдарының Абылайхан бірі. «Шоқан» лақап ол бала ретінде алынған. Кейіннен, ол сондықтан атына қолданылған, ол бүркеншік ретінде алды.Чокан Валиханов родился в орде-қыстақ Күнтимес Аман-Карагайского внешнего округа (қазіргі жерге Қостанай облысы Сарыкөл ауданында). Оның әкесі Шыңғыс Уәлиханов, аға сұлтан Аман-Карагайского внешнего округа Омбы облысының 1834 жылы. Туу кезінде балаға берілді мұсылман аты Мұхаммед-Қанапия. Кейінірек придуманное оның анасының лақап Шоқан бекіген ресми аты. Балалық шағында (1842-1847 ж. ж.) бала қазақ мектебінде оқыған, ашық ордада Күнтимес, онда ол бастауыш білімді қазақ, қыпшақ-чагатайского, араб және парсы тілдері[6]. Бола тұра баласы аға сұлтан, ш. Уәлиханов, бала кезінен мүмкіндігі қарым-қатынас, белгілі ақындармен, ақындарымен және суретшілермен, танысуға, олардың шығармашылығын. Осының салдарынан біз Шоқан ерте пайда болды ерекше махаббат ауызша және музыкалық шығармашылығына, қазақтардың, сондай-ақ сурет салу.

Алғашқы сабақтары сурет салу, Шоқан алды орыстар әскери топографов, побывавших " Аманкарагайском (1844 Кушмурунско

Қосқималы атанған Құсмұрын адырының солтүс-тiгiндегi Төре аулының күзеу құдығы күзгi малға шөбi шүйгiн құйқалы қоныс. Бiр жағы Құсмұрын саласына жалғасатын бетегелi кең тепсең; екiншi жағы жағалай көктарлаулы қара отты ашылауыт ой. Төре аулының бұл күзегiн ұшқан құс, жүгiрген аң, болмаса, салт атты кiсi баспайды. Қыста құлан, елсiз болып қар басса, жазда жалғыз үй күзетшi отырады. Осы күзетшiнiң қара лашығы Қосқималының ық жағында қалың шидi ықтай қарақшы болып шоқаяды да тұрады. Сол қара лашықтан шыққан арықтау шегiр көз сары баланың екi түрлi ғана ермегi бар. Бiрi – екi сиырдың бұзауын бағып, енесiне жамыратпай жаю, мезгiлiнде суару. Екiншiсi – тебiндегi саздан балшық алып, ойыншық жасау.
Төре ауылы күзекке келгенде сары бала сондай қу-анды. Ала жаздай зарыға жалғыз ойнағандағы ойынан кетпейтiн бiр досы бар. Ол төре баласы – Шоқан. Шыңғыс Құсмұрын елiне аға сұлтан болып тағайындалысымен, осы күзекке екi бөлмелi кеңсе үйi салынған. Сол үйдiң жазғы, қысқы күзетшiсi – сары баланың әке-шешесi. Сары баланың сол сағына күткен досы жолбарыстай шұбар құнанын елеңдете аяңдатып жетiп келдi. Ә дегенде тосырқап қалған сары бала балшықтан жасаған ойыншықтарын жия қойып, орнынан ербиiп тұра келдi.

– Ей, Мысық, аман ба? Мына ойыншықты кiм iсте-дi? – деп Шоқан сары балаға жылы амандасып, күлiм-дей қарады.
– Өзiмдiкi, өзiм iстедiм, – деп танауын бiр тартып, кiшкене көкшiл көзi шегiрейiп, Мысық ойыншықтарын бауырына қарай икемдей бердi. Шоқан құнаннан түсiп, өзiне қарай жүргенде, сары бала:

– Иә, бермеймiн, – деп ойыншықтарын жинай бастады.

– Ей, Мысық, немене, өзiң сонша қорқасың. Алмаймын, көрейiн, – деп күлiмдей сұрады Шоқан.

– Жоқ, сенiң құнаның бар, алып қашып кетесiң. Мен жаяумын. Кеше әлгi бiр тентек бала өзiмдi сабап кеттi. Сен тимейсiң бе? – деп Мысық батылдана, мұңын шаға сөйледi.

– Жоқ, мен алып қашпаймын. Тек көрем. Мысық Шоқанға бұрынғы үйiрлiгiне сенiп, ойыншықтарын те-гiс көрсеттi.

– Үйлерiң қайда, Мысық?

– Әне, – деп, қалың шидiң iшiнен шанышпа қара қостың шошайған төбесiн көрсеттi.

– Сен, немене, менi жатырқап қалғансың ба? – дедi Шоқан Мысықты өзiне тарта сөйлеп. – Әкең қайда?

– Әкем үлкен төренiң аулына кеткен.

– Сен мына ойыншықтарыңды маған бересiң бе?

– Жоқ, бермейiм, кешегi балалардай сен алып қашасың, – деп ойыншықтарын шолақ критон көйлегiнiң етегiне сала бастады.

– Қорықпа, мен тимеймiн. Кәне, көрсетшi, өзiң ұстасың ғой. Ақысына не аласың, маған ана балшық атыңды бершi, – деп Шоқан, зорлық емес, ықтиярымен алмақ болды.
– Не бересiң, бауырсақ бересiң бе, қант бересiң бе? – деп Мысық икемге келе бастады.

– Берем, сен маған ойыншығыңды бер. Бiздiң үйге жүр, апамнан көп қант, бауырсақ әперем, – деп Шоқан сендiре сөйледi.

– Иә, бармайым, қорқам, сiздiң ауылдың балалары тентек, итi қабаған, менi итке талатады, – деп Мысық бұрынғы көрген зорлықтарын айтып жолағысы келмедi.

– Жоқ, мен тигiзбейiм, өзiм ертiп барам.

– Иә, апаң ұрсады, қорқам, – деп етегiнен түйе ғып жасаған бiр ойыншығын алып Шоқанға бердi.

– Ей, кәдуiлгi түйе. Өй өзiң қандай шеберсiң. Жүр менiмен. Апама ұрыстырмайым.

– Құнаныңа мiнгестiресiң бе, барайын, – дедi Мы-сық өз тiлегiн бiлдiрiп.

– Кел, мiн! – деп, Шоқан өзi құнанына мiнiп, үзең-гiсiн босатты. Ойыншықтарын бiр шидiң түбiне тасалай тастай берiп, Шоқанның құнанына жармасып мiне бергенде, құнан мөңки жөнелдi. Мiнгесiп орнықпаған Мысық жерге топ ете түстi. Шоқан ерiнiң қасынан ұстап құлауға сәл-ақ қалды.