Тараздың бойтұмары Тараз6Талас өзені бойында орналасқантарихи қала. Ол V ғасырға дейін салынған.2000 мың жылдық тарихы бар Тараздың өзіндіктарихы бар. Оның даму жолдарының құпиясымен сыры көп.Әр қаланың өзінің ерекше бойтұмарыболады. Тараздың бойтұмары — Қараханмен Айша Бибі күмбездері. Аңыз бойынша, Айша Бибі Түркістанда жас батыр Қараханменкездеседі. Бірін бірі ұнатқан екі жас үйленугекеліседі.Жаугершілік заман болғандықтан, елін, жерін қорғап шайқаста жүрген Қарахан уәделімерзімде Айша Бибіге бара алмай қалады.Арада біраз уақыт өтеді. Айша БибіҚараханның мекені — Тараз қаласына бару үшінқасына күтушісін ертіп, жолға шығады. Бірнешекүн жол жүріп, Таразға жетеді.Қаланың төбесі көрінгеннен кейін өзеннің жағасына тоқтап, сол арада суға түсіп, біраз демалмақ болады. Күтушісі ас әзірлеуге кіріседі. Салқын суға шомылып, денесісергіп шыққан Айша Бибі жұмсақ төсенішке келіп жатады. Ұзақ жолдан шаршағанжас ару маужырап ұйқыға кетеді. Осы кезде оны даланың улы жыланы шағыпалады.Денесін у жайлап, тынысы тарылған Айша Бибі дереу Қараханға хабарбергізеді. Қарахан емші мен молданы алып жеткенде, ару қыз есінен танып жатырекен. Қарахан молдаға Айша екеуінің некесін қиғызады. Содан кейін ол қыздықолына алып, жаны үзіліп бара жатқан Айшаның құлағына: «Айша, сен енді Бибіболдың!» - деп үш рет айқайлапты.Ханның өлі қызбен неке қиғаны басқа еш халықтың тарихынан кездеспейді.Қайғырып, қан жұтқан Қарахан сүйген жарының денесін жерлеп, басына әсемкүмбез орнатады. Қанша уақыт өтсе де, сол күмбез екі ғашықтың махаббатыныңөшпес белгісі болып Тараз қаласының іргесінде әлі тұр. Сделать 4 вопроса по тексту

«күлтегін» жыры (үлкен жазу) жер мен көктің және ң жаралуы туралы философия толғаудан басталады (биікте көк тәңірі, төменде қара жер жаралған да екеуінің арасында жаралған). бұдан кейін бүкіл білге қаған мен күлтегін батырдың ата- билік жүргізгені, түгел түркінің басын қосып, қуатты мемлекет орнатқан бумын қаған мен істемі қаған мадақталады. «күлтегін» жырының авторы түрік қағандығының бүкіл әлемді аузына қаратқан айбарлы да абыройлы дәуірін зор мақтаныш сезіммен жырлайды. сондай-ақ ақын бумын қаған мен істемі қаған қайтыс болған соң түркі елінің тағына дарынсыз қағандар отырғанын, халықты опасыз бектер мен жүгенсіз әміршілер билегенін күйінішке толы жыр жолдары арқылы жеткізген («соңындағы інісі ағасындай болмады, ұлдары әкесіндей болмады. біліксіз қағандар отырған екен, жалтақ қағандар отырған екен»). табғаш елінің алдауына көнген түрік қағандығының бектері өзара араздасып, елдің ішкі бірлігіне көп нұқсан келтірді. елде алауыздық туды. түрік қағандығының іргесі шайқала бастады. бұл өте қауіпті кезең еді. автор түркі халқы ата-баба дәстүрін берік ұстаған кездерінде ешкімге тәуелсіз, еркін өмір сүргенін жырлай келіп, ол осы жолдан тайып, дұшпанға алданған сәттерінде: «бек ұлдары – құл болды, пәк қыздары – күң болды», – дейді. міне, содан кейін күлтегін батыр көп әскер жиып, түркі елін жаудан азат етуге кіріскені зор сүйіспеншілікпен суреттеледі. түркі әскерінің оғыз, соғды, түргештерге, т.б. қарсы жүргізген шайқастары, ал күлтегін батырдың шайқас алдындағы жекпе-жекке шығып, жауды ұдайы жеңіп отырғаны зор шеберлікпен бейнеленген. жырдың авторы күлтегін мінген аттың сипатын, ат әбзелдерінің әдемілігін, батыр қаруының сұсты көрінетінін ұтымды теңеулер арқылы көрсете білген. жырда күлтегін түркі елінің «төрт бұрышындағы» барлық жауды жеңіп, елде тыныштық, бейбіт өмір орнатады. ақын күлтегіннің ерлігі туралы: «бастыны – еңкейтті, тізеліні – бүктірді», – дейді. сөйтіп, жырда күлтегін батырдың күллі түркі халқын тәуелсіз еткені әрі оны байлыққа кенелткені «жалаңаш халықты тонды, кедей халықты бай қылдым. аз халықты көп қылдым. тату елге жақсылык қылдым», – деп зор мақтаныш сезіммен баяндалады: «күлтегін» жырының басты идеясы – түркі халқын ауызбірлікке, сыртқы жауға қарсы ұйымдасқан күреске, ежелгі ата-баба жолы мен салт-дәстүрін берік ұстауға үндеу болып табылады. жыр соңында күлтегін батыр қайтыс болғанда бүкіл түркі халқы қатты қайғырып, аза тұтқаны, оны жоқтап, жерлеу салтанатына әлемнің төрт бұрышынан көптеген атақты – елшілер, батырлар, бектер, тас қашайтын шеберлер, т.б. келгені айтылады. «күлтегін» жыры – елдің ішкі бірлігін жыр еткен, идеялық мазмұны терең, көркемдік дәрежесі биік поэзиялық туынды. 2001 жылы 18 мамырда астана қаласындағы еуразия ұлттық университетіне күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды.