-тапсырма. план 3 тыңда. Мәтінді оқы. Түсініксіз сөздерді тап.Көшпенді түркілерді әрқашан аспан әлемінің құпиясы қызықтырған. Кең далада өмірсүрген ұлы көшпенділер ежелден аспан әлемінің құпиясын меңгерген. Техника жоқ кез-де қазақтар аспан денелерінің қозғалысын білген. Аспан әлемін бақылайтын адамдарболған. Аспан, жұлдыз әлемін бақылайтын адамдарды «жұлдызшы» деп атаған. Қазақжұлдызшылары ежелгі дәуір мен орта ғасырда аспан денелерінің қозғалысын бақылаған. Он-дай жұлдызшылар Ежелгі Мысырда (Египетте), Үндістанда, Грекияда да болған. Олар аспанқұбылыстарын зерттеген, күнтізбе есебін жүргізген.Ежелгі түркі жұлдызшылары «Жетіқарақшы», Үркер, Темірқазық, Босаға, Таразыжұлдыздарын ашқан. Жұлдызшылар ауа райын, көктемнің келуін, жаздың шығуын болжаған.Бұл мәліметтер көшпелі түркілер үшін өте маңызды болған. Көшпенділер жұлдызшылардыңбақылауын тұрмыста пайдаланған. Кейбір жұлдызшылар астрологиямен айналысқан.Қазақтар ұлы түркілердің ұрпағы. Қазақтар жазда жайлауға, көшіп, қыста қыстауда тұрған.Қазақстан археологтері Орталық Қазақстандағы Жанғабыл өзенінің маңынанVIII-X ғасырларда өмір сүрген жұлдызшының зиратын тапқан. Зиратта жұлдызтас, метеоритболған. Зираттың жанына гранит мүсін қойылған.составьте план

Май — организмге қуат беретін астың жұғымы. Май ақуыздарды, минерал тұздарды, сондай-ақ майды ерітетін витаминдерді организмнің қалыпты сіңіруіне қажет. Тамақтық рационында майдың болуы әртүрлі тағамдардың дәмділігін жақсартып, тәбетті арттырады. Тамақтағы майдың біраз бөлігі адамның денесіндегі май қорын жасауға жұмсалады. Бірақ адам майлы тамақ ішкеннен ғана семірмейді, ол көмірсуларды артық қабылдаудан да болады. Мұны етжеңді тез толуға оңтайлы адамдардың есте сақтаулары қажет. Организмнің майды қажетсінуін қанағаттандыру майдың түрі мен сапасына байланысты. Мал майы мен өсімдік майының бір-бірін толықтыра түсетіні белгілі. Биологиялық жағынан алғанда тәулігіне аспен бірге қабылданатын майдың 70%-ы мал майы, 30%-ы өсімдік майы болғаны қолайлы. Тамақ рационындағы майдың нормасы кісінің /жасына, кәсібіне, ұлттық тамақтану ерекшелігіне, ауа райының жағдайына қарай белгіленеді. Тәуліктік тамақ рационындағы майдың мөлшері әр 1000 ккал-ға 35 г болуы керек. Майды артық пайдалану жүйе жүйесіне, қан айналымына кері әсер етеді, тәбетті төмендетіп, тамақты сіңіруді нашарлатады. Тамаққа әртүрлі мал майын, сүт майын (сары май немесе тортасы айырылған май), сондай-ақ өсімдік майын (күнбағыс, соя, жержаңғақ, зәйтүн т. б. майлар) пайдаланады. Май тектес заттар. Тамақ рационы құрамына май тектес заттар — холестерин және лецитин кірелі.