Алтын күз содан бері бір жылға тарта уақыт өтті. тағы да міне, күз келіп қалды. жомарт күз! береген күз. алтын күз деп жылдың осы тамаша мерзіміне қастерлеп тағылмаған ат бар ма? дарқан күзді тіліне тиек етіп жырламаған ақын-жазушы, күз бейнесі жүрегін толқытпаған суретші бар ма? күз тынысы, күз өңі, күз әуезі шабытына шабыт қосып, шалқытпаған нәзік жанды музыкант бар ма? жоқ, шынайы талант иелерінің арасында ондай кө соқырлардың болуы мүмкін емес. күз келгенін далада телегей-теңіз астық дариясының сары ала тартқан дидарына қарап білесің. ал қалада да күзге салым жаппай сарғая бастайтын нәрселер бар. күз келгенін қалада осыдан да байқауға болады. осы мәтінге жоспар құрау: кіріспе бөлім негізгі бөлім қортынды бөлім

Кіріспе: күз келді! негізгі: күзді білмейтін жоқ.қорытынды: күз келгенін неден байқауға болады?

ел мен жер егіз.

елге бай құт емес, би құт.

жұрт дегенде жұмылып,

ел дегенде егіліп.

иесіне керек болса қоңсы өкпелемейді.

е, құдайым, би қыл,

би қылмасаң, би түсетін үй қыл.

елдестірмек елшіден,

жауластырмақ жаушыдан.

 

елшінің қылышы – тіл.

 

ел ағасымен жарасады,

киім жағасымен жарасады.

 

аталар сөзі –

ақылдың көзі

 

туған жер - тұғырың,

туған ел - қыдырың.

 

ел қадірін көрген біледі,

жер қадірін жүрген біледі.

 

елінде көгерер,

қоға көлінде көгерер.

 

бөтен жердің гүлінен

туған жердің тікені артық.

 

өз елімнің басы болмасам да,

сайының тасы болайын.

 

туған жердің күні де ыстық, түні де ыстық.

 

елінен безген оңбайды,

көлінен безген қонбайды.

 

ел болам десең, бесігіңді түзе.

 

отан – елдің анасы

ел – ердің анасы.

 

туған жердей жер болмас,

туған елдей ел болмас.

 

отанды сүю – отбасынан басталады.

туған жердің жуасы да тәтті.

 

ер елінде,

гүл жерінде.

 

өз елінде көртышқан да батыр.

өз елінің иті де қадірлі.

 

отан үшін күрес,

ерге тиген үлес.

 

құртақандай торғай да,

өз ұясын қорғайды.

 

орағың өткір болса,

қарың талмайды.

отаның берік болса,

жауың алмайды.

 

отансыз –

ормансыз бұлбұл.

 

үйде оңбаған,

түзде де оңбаған.

 

елінен безген ер болмас,

көлінен безген қаз болмас.

 

сағынған елін аңсайды,

сарыала қаз көлін аңсайды.

 

жат елдің қаршығасынан,

өз еліңнің қарғасы артық.

 

бақа көлінде патша,

қ суында патша.

жігіт елінде патша.

 

егілмеген жер жетім,

елінен айрылған ер жетім.

 

отанға опасыздық еткенің,

өз түбіңе өзің жеткенің.

 

ерінен айрылған көмгенше жылайды,

елінен айрылған өлгенше жылайды.

 

ел іші алтын бесік.

 

жері байдың елі бай.

 

отан –қуат,

отбасы – шуақ.

 

ел елдің бәрі жақсы, өз елің бәрінен жақсы.

 

есің барда елің тап.

 

туған жердің ауасы да шипа.

 

еліңе қарап, ертеңіңе қамдан.

 

ерден аспақ болса да,

елден аспақ жоқ.

 

орта жүзді қамшы беріп дауға қой,

ұлы жүзді қауға беріп малға қой,

кіші жүзді найза беріп жауға қой.

 

данышпан айтса, ел айтқаны,

елдің қамын жеп айтқаны.

 

елің - панаң,

жерің – анаң.

 

өз елің өзекке теппес.

 

елуінде ер дана,

елу жылда ел жаңа.

 

ел жасымен көрікті,

тау тасымен көрікті,

аяқ асымен көрікті.

 

өз елің - алтын бесігің.

 

кісі елінде сұлтан болғанша,

өз еліңе ұлтан бол.

 

ит тойған жеріне,

ер туған еліне.

 

кімнің жерін жерлесең,

соның жырын жырларсың.

 

өз елімнің басы болмасам да,

сайының тасы болайын.

 

елінен безген оңбайды,

көлінен безген қонбайды.

 

іргесі берік елді

жау ала алмас.

ауызы бір елді,

дау ала алмас.

 

ұлтарақтай болса да,

ата қонысы жер қымбат.

ат төбеліндей болса да,

туып өскен ел қымбат.

 

жат елдің жақсысы болғанша,

өз еліңнің сақшысы бол.

 

өз елім - өлең төсегім.

 

ынтымақсыз елді -

ұрысы билейді.

ынтымақты елді -

дұрысы билейді.

 

алтын алма, алғыс ал,

алтын деген - жер сыйы,

алғыс деген - ел сыйы.

 

ел даусыз болмайды,

ер жаусыз болмайды.

 

бүлінген елден,

бүлдіргі алма.

 

қ іздесең көлге бар,

береке іздесең елге бар.

 

ел-жұртыңның қадірін

іс түскенде білерсің.

сары тонның қадірін,

қыс түскенде білерсің.

 

еркектің жаманы,

қатынын жамандар.

елдің жаманы,

батырын жамандар.

 

аңқау елге - арамза молда.

 

отан – оттан да ыстық.

 

отансыз ,

ормансыз бұлбұл.

Абай (ибраһим) құнанбаев. (1845-1904) абай қазақтың ұлы ақыны, композитор, философ, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, оның алғашқы классигі. әкесі құнанбай өскенбайұлы бай, би және қазақ руларының ішіндегі беделді ң бірі болған. құнанбай қарқаралы дуанының аға сұлтаны болған. құнанбай діншіл болған. мұсылман дінінің ықпалын күшейту мақсатын көздеп орта азияның діндар қожаларын, татар молдаларын қарамағындағы ауылдарға таратқан. олардың мұсылманша оқытқан. өз ауылында ғабитқан деген молданы ұстап, абайды да оқытқан. абайдың сабаққа зеректігін байқаған соң, әкесі семей қаласындағы мұсылман имамы ахмет ризаның медресесіне берген. ол дін сабақтарына тарих, поэзия, , философия сияқты дүние тану пәндерін араластыра оқытуды қажет көретін ағымның бағытын ұстаған болған. абай бұл медреседе 4 жыл оқыған кезінде араб, иран және орта азия әдебиеті классиктерінің шығармаларымен жақсы танысады. өзі үлгілерінен үйренген. абайдың жазу жұмысында үлгі еткені 19-шы ғасырдағы орыс әдебиеті болған. абай семейдегі медреседен кетер алдында үш айдай орысша оқыған, осы тілде аздап жаза және сөйлей білген. еліне қайтқаннан кейін де семеймен қатынасын үзбеген. семейге саяси көзқарастары үшін жер аударылған, орыс оқымыстылары н.и.долгополов және е.п.михаэлиспен танысып, орысша білімін терендете түсуге жәрдем алған. абай семейге келіп, айлап жатып гоголь атындағы кітапханадан көп кітаптар оқыған және ауылына да алып кетіп оқитын болған. абай дүние жүзінің басқа да ғалымдары мен жазушыларының еңбектерін оқиды. мысалы, ежелгі грецияның атақты ғалымы аристотельдің философиялық және әдеби шығармаларымен толық танысқан. атақты данышпан сократтың да шығармасын бәлген. абай в.г.белинскийдің еңбектерін ұнатып оқыған. а.с.пушкин шығармаларын оқып, үлгіге тартқан. «евгений онегин» романынан үзінділер аударды «амал жоқ, қайттым білдірмей» / «татьяна хатына»/ әнін шығарды. сондай-ақ и.а.крылов, м.ю.лермонтов, и.гете шығармаларынан да аударды. абай қазақтың ән-күй творчествосын жете білген. біржан сал, ақан сері, тәттімбет, жаяу мұса сынды халық композиторларын ерекше бағалаған. өзі «айттым сәлем қаламқас», «сұрғылт тұман», «қараңғы түнде тау қалғып» тағы басқа әндер шығарған. абай «атаның болма, ң бол» деп, жалпы түгел сүйетін, гуманизм биігіне шақырады. перевод после возвращения в страну под семипалатинском сообщения во главе. ссыльный в семипалатинск за политические взгляды, ученые н.и. е и долгополов.п. ознакомиться с михаэлиспен, получения знаний поступить в терендете . абай семей, обучающихся в деревню уехал и больше читал книги лежа месяцами в библиотеки имени гоголя. ученые труды других писателей, читает абая и мира. например, знаменитый ученый древней греции аристотель философские и ознакомления с произведениями. социологический анализ современных социальных процессов в бәлген гений знаменитого произведения. в абай.г. читал труды белинскийдің подобных средств. а.с. читать произведения пушкина, образец отказа от. «евгений онегин» отрывки из романа обратил «без подхода, без наблюдения за птицами» / «письма татьяны»/ песню. также и. а.крылова, м. ю. лермонтова, и. из произведений гете тоже обратил внимание. абая, казахская музыка] детально знал. биржан сал, акан сери, таттимбета, жаяу мусы, как особо ценится народных композиторов. «айттым сәлем қаламқас», «стальной туман», «горные вершины темной ночью» и другие, выпущенные песни. абая «сын деда мороза-не радуйся, будь сыном человека», что любит все человечество в целом, призывает к высотам гуманизма.