1. Складаназлучаныя сказы - гэта сказы, у якіх прэдыкатыўнымі часткі аб'яднаны ў адно сэнсавае і інтанацыйнае цэлае пры дапамозе злучальных злучнікаў. Можа складацца з дзвюх, трох і болей частак.
Прыклады: Кавадла звінела, і молат звінеў (Я.Купала).
Цяклі дзянькі, ды ішлі нядзелі, і час тут вольны хлопцы мелі (Я.Колас).
2. - злучальныя злучнікі (спалучальныя, супраціўныя, размеркавальныя)
- інтанацыя
- парадак размяшчэння частак
- суадносіны трывальна-часавыэ формаў дзеясловаў-выказнікаў
3. Паміж часткамі складаназлучанага сказа часцей за ўсё ставіцца коска. Прыклад. Наш чалавек і лес - родныя, і таму беларус любіць яго (У.Караткевіч).
Але можа сустрэцца працяжнік, або кропка з коскай.
Працяжнік ставіцца, калі ў 2-ой частцы гаворыцца пра вынік або нечаканае дзеянне. Прыклады. Хвіліна - і плыт перавярнуўся. Яшчэ некалькі дзён - і прачнецца бярозавік.
Кропка з коскай ставіцца, калі часткі сэнсава самастойныя і калі хоць адна з частак развітая і мае свае знакі прыпынку. Прыклад. Зашумела нудна восень шумам лісцяў, шумам сосен, даўшы волю хмарам; ажно з гоняў Беларусі ў вырай вылецелі густ, паплылі ўдаль шнурам.
Коска не ставіцца перад і, ды, ці, або, калі:
- часткі маюць агульны даданы член, часціцу, або пабочнае слова. Прыклад. Дзесьці блізка крычаць кулікі і рака ўскіпае ад хвалі.
- дзейнік 2-ой часткі выражаны займеннікам сам. Прыклад. Дзед Міканор задаваў пытанні і сам на іх адказваў (Т.Хадкевіч)
- часткі супастаўляюцца і маюць аднатыпную будову з паўторам слоў. Прыклад. Ёсць ворагі і ёсць сябры.
- у 2-ой частцы прапушчаны выказнік ці яго звязка. Прыклад. Сонца будзе свяціць і трава зеляніцца.
- часткі з'яўляюцца названымі або безасабовымі, а таксама пытальнымі або клічнымі. Прыклад. Ноч і цішыня. Куды ж ісці і што рабіць?
4. Спалучальныя злучнікі і адносіны:
-Адносіны адначасовасці выражаюцца злучнікамі і, ды, ні-ні. Прыклад. Ні заяц не набягаў, ні дробная птушка не пралятала паблізу.
-Адносіны паслядоўнасці выражаюцца злучнікамі і, ды, потым, затым. Прыклад. Партызаны чулі кананаду, потым яе заглушыў стук сякеры і звон піл.
-Прычынна-выніковыя адносіны выражаюцца злучнікам і. Прыклад. Усталявалася надвор'е, і адгрузка лесу пайшла поўным ходам.
Супраціўныя злучнікі і адносіны:
-Супастаўленне. Прыклад. Скрозь галіны цікуе месяц малады, а дзесь з суседняй баравіны крычыць сава на ўсе лады.
-Супрацьпастаўленне выражаецца словамі-антонімамі, або блізкімі да іх. Прыклад. Хочацца смяяцца, але ўсмешка не выходзіць.
Размеркавальныя злучнікі і адносіны:
-Пералічэнне, чаргаванне з'яў, падзей, дзеянняў выражаецца злучнікамі ці-ці, то-то. Прыклад. То ціўкне птушачка азяблая, то зашархоча з даху снег, то дрогка страпянеццп яблыня, то пырхнуць вераб'я са стрэх.
-Няпэўнасць, сумненне, меркаванне выражаецца злучнікамі не то-не то, ці то-ці то. Прыклад. Ці то птушкі спяваюць у гаі, ці то вецер свішча сваю песню.
-Узаемавыключэнне выражаецца злучнікамі ці, або. Прыклад. Ці ў яго выдаўся які выхадны дзень, ці проста так не пайшоў на работу, але ён быў дома.
Поделитесь своими знаниями, ответьте на вопрос:
Які разрад у займенніка "сабе"
Радаснае і доўгачаканае
абуджэнне прыроды, пералівіста
пошчакі птушак, кранальныя пралескі
і першыя зялёныя травінкі, бойка
прабіваюцца скрозь тоўшчу леташняга
лісця - гэта вясна, пяшчотная і наіўная, даваў прытулак сваім ласкавым
цяплом ўсё жывое. Выдатная і
асляпляльна добрая вясна ў лесе. Гэта
цёплы водбліск першага нясмелыя
вясновага сонейка на ствалах высокіх
дрэў. Гэта светлыя і гарэзныя блікі ў густых кронах, раптам прабіваюцца да
зямлі смелыя прамяні. Гэта зусім
асаблівы пах ўжо цёплай што прэюць,
лістоты, тоўстым дываном пакрывае
заблытаныя лясныя сцяжынкі. Увесну
лес ажыўляецца самым дзіўным чынам, яго зімовы бязмоўе кудысьці
адыходзіць, а цёмныя, прыглушаныя
фарбы саступаюць месца пяшчотнай
зеляніве і буянства фарбаў першых
лясных кветак на маладых палянах,
шчодра саграваць вясновым паўдзённым сонейкам. Вясна ў лесе -
гэта брыняць ныркі смела
зараджаюцца лісця, гэта пухнатыя
завушніцы юных і стройных бяроз і
белае вясельная красаванне дзікіх
вішняй. У падножжаў дрэў пачынае праяўляцца ярка-зялёная траўка, і яе
жыццярадасны вясёлы напор радуе які
стаміўся ад зімовага абыякавасці і
белізны вачэй. Якія вярнуліся з
паўднёвых краёў птушкі пачынаюць у
вясновым лесе свой бесперапынны гоман, і іх прыродная радасць тут жа
перадаецца кожнаму лясных
насельнікаў. Чырыканне, шчабятанне,
спевы - у гэтым гоман перапляценні
жывых гукаў чуецца ўрачыстая ода
веснавой цяпла і абуджэння ад доўгага сну. Празрысты, бразгучы сваёй
свежасцю і чысцінёй вясновы паветра
кружыць галаву, а яго прахалоднае
дыханне бадзёрыць і напаўняе
кожную клетачку радасцю і
аптымізмам. І, здаецца, што няма нічога лепшага гэтага часу, калі сама прырода
святкуе сваё новае нараджэнне, і ўсё
вакол спявае і весяліцца, уцягнулася ў
гэты галавакружны вір сапраўднага
захаплення.