Ай етістің жұрнағы салт етістікті сабақтыға айналдырады? а) өзгелік в) өздік с) ырықсыз д) ортақ е) ешбірі бірыңғай етіс жұрнақтарын тап. а) –ар, -ып, -ыр в) –т, -с, -л с) –а, -е, -й д) –ғыз, -ған, -ғалы е) –р, -с, -п қай етісте іс-қимыл өздігінен орындалғандай болады? а) ортақ в) өздік с) өзгелік д) ырықсыз е) ешбірі өзгелік етістің жұрнағын тап. а) –ын, -ін, -н в) –ыл, -іл, -л с) –ыс, -іс, -с д) –дыр, -гіз, -т е) –ған, -ар, -с 5.емлеге сай жазылған тұйық етістікті тап. а) тасыу в) кепу с) жуу д) жайу е) суыу дұрыс жазылған етістікті тап. а) жуыу в) байыу с) кею д) сыйу е) төку ырықсыз етіс қатысқан сөйлемді тап. а) алғысын жаудырды. в) қасиетті туған жерді көркейт. с) дұрыс қанаттанған түзу ұшар д) жиналыс өткізілді. е) тайынбаған тауды жығады. қимылдың атын білдіретін, шақпен, жақпен байланысты болмайтын етістіктің тұлғасын көрсет. а) тұйық етістік в) сабақты етістік с) құранды етістік д) көмекші етістік е) болымды етістік етіс нені білдіреді? а) сөйлеп тұрған сәтке қатысты қимылдың өту кезеңін білдіреді. в) іс-әрекеттің орындаушыға, қимыл иесіне қатысын айқындайды. с) сөйлеушінің сөзі арқылы қимылдың шындыққа қатысын білдіреді. д) шақпен, жақпен байланысты болмай, қимыл іс-әрекеттің атын білдіреді. е) әрі есім, әрі етістік мәнінде жұмсалатын етістіктің ерекше түрі. бастауыш қызметіндегі тұйық етістікті тап. а) үлкенге—құрмет, кішіге—ізет. в) арақты сатпау керек. с) темекі шегу денсаулыққа зиян д) нанды жерге тастауға болмайды. е) сауысқанның тамағы шоқуменен табылған.

Жабайы жануарларды қолға үйрету неолит дәуірінен басталды. Ең алғаш қолға үйретілген үй жануарлары — қой мен ешкі. Қойдың арғы тегі — арқар (муфлон), ал ешкінікі — таутеке. Қой мен ешкі мөлшермен б.з.д. 8—7-мыңжылдықтарда қолға үйретілген деп есептеледі. Осы кезге жататын Жерорта теңізі маңайындағы тұрақтарда қой мен ешкінің сүйегі табылған.

Сиыр тұқымының дәл қай жерден шыққаны әлі аныкталмаған. Дегенмен де қолға үйретілген сиырдың да ең көне заманғы сүйегі б.з.д. 7-мыңжылдыққа жатады, ол Оңтүстік Анадолы жерінде (Түркия) табылған. Б.з.д. 6—5-мыңжылдықта Месопотамия жерінде мал шаруашылығы болғандығы бүгінде дәлелденген.

Жылқы алғаш қолға үйретілген аймақ деп Шығыс Еуропа мен Еділ бойы есептеледі. Жылқыны қолға үйрету мөлшермен б.з.д. 4-мыңжылдықта болған сияқты.

Қазақстан жерінде ең көне мал сүйегі энеолит дәуірі ескерткіштерінде кездеседі. Бұл — Терісек, Сексеуіл, Орталық Қазақстандағы Қарағайлы (Қарағанды маңы) тұрақтары, Шығыс Қазақстандағы Усть-Нарым қонысы. Бұлардың мөлшерлі жасы б.з.д. 3-мыңжылдықтың орта шені. Бұл тұрақтардан қойдың, ешкінің, сиырдың, жылқының сүйектері табылған.

Қазақстан жерінде қола дәуірінің кезінде-ақ үй маңындағы мал шаруашылығы қалыптасты. Б.з.д. 2-мыңжылдықтың орта кезіне жататын жерлеу орындарында, кейінірек қоныстарда қой, жылқы сүйектері көптеп кездеседі. Кейбір шөбі қалың, өзен-көлді аймақтарда орналасқан қоныстарда, мысалы, Шағалалы, Сарғары қоныстарында сиырдың сүйегі басым, ал Трушниково қонысында ұсақ мал мен мүйізді ірі қараның сүйегі табылған.

Бұдан 3 мың жыл бұрын Қазақстан жерінде құрғақшылық күшейді. Далалы, жартылай шөлейт, таулы аудандарда мал өсіру шаруашылықтың негізгі түріне айнала бастады. Алдымен жартылай көшпелілік, содан соң көшпелі мал шаруашылығы қалыптаса бастады.

Тоқтар Әубәкіров КСРО-да алғаш болып МиГ-29К истребителін «Тбилиси» крейсерінен истребительге арналған трамплиннің көмегімен алғаш болып ұшырды. «Тбилиси» крейсерінен жаңа әдіспен ұшақты көкке көтеру оқиғасына бүкіл әлем көз тікті десе де болады. Бұл әдістің ерекшелігі: ұшақ трамплиннен түскендей төмен лықсып келіп, бірден көтеріліп кетуі керек. Ол әрине ұшақтың маторына байланысты еді. Барлық мәселе секундтар еншісінде болатын. Сәл іркіліс болса, бітті: ұшақ судың астына кіріп кетеді. Сынақшы-ұшқыш Тоқтар Әубәкіров құлдилап та, көтеріліп те үлгерді. Авиация тарихында бірінші рет мұндай әдіспен ұшуды жүзеге асырған қазақтың осы ерлігі Гиннесстің рекордтар кітабына енгізілді.

Кеңес Одағының екі мәрте батыры Талғат Бигелдиновтың құрметіне Талғат есімі берілген қазақтың екінші, әлемнің 309-ғарышкері де рекордшы атанған. Ол бір ай ішінде бес рет 30 сағат 8 минут ашық ғарышта болған сапары үшін Гиннесс рекордтар кітабына енген.

Тұңғыш қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіровтың аспан көгіне саяхаттауына Елбасы да үн қосты. «Тоқтар, халқымыз бұл күнді 30 жыл күтті. Әзір қолымызда тұрған ғарыштық технологияның барлығы біраз уақыттан кейін ешкімге керексіз күйінде қалады. Ғарышқа халқың үшін ұш!»,-деді Нұрсұлтан Назарбаев. Тоқтар Әубәкіровтың сынақшы-ұшқыш болуына Кеңес Одағының Батыры А.Федотов үлкен әсер еткен.