Шоқан уалиханов тұралы өмір баяның қалай жазу керек

Талантты ғалым, публицист, әдебиет зерттеушісі, саяхатшы-географ Шоқан (шын аты Мұхаммедханафия) Шыңғысұлы Уәлиханов XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі. Оның қысқа да жарқын өмірі, жан-жақты зерттеушілік қызметі, философия, этнография, тарих, экономика, құқық, география, ауыз әдебиеті, әдебиет теориясы, т.б. жайындағы ғылыми зерттеулері, пікірлері қай кезде болмасын өзінің құндылығымен жарқырай берері сөзсіз. Қазақ халқының рухани ізденістерінің жарқын көрінісі бола отырып, қоғамдық ойсана, пікір-тұжырымдардың биіктей өркендеуіне ерекше ықпал етті. Шоқан 1835 жылдың қараша айында қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекетінде атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Арғы атасы Абылай жоңғарларға қарсы соғыста асқан ерлік көрсеткен, ел бірлігі мен тыныштығы үшін күрескен, ақылды қолбасшы, іскер дипломат, амал-айласы мол Орта жүз ханы болған. Шоқанның балалық шағы Сырымбет тауының баурайында, туған елі Көкшетауда өткен. Шоқан әжесі Айғанымның тәрбиесінде болған. 1847 жылы 12 жасар Шоқанды әкесі сол кездегі ең таңдаулы оқу орны болып есептелген Сібір кадеті корпусына оқуға орналастырады. Шоқанның бүкіл келешегі мен ғылым, өнер жолындағы талантын ашуда бұл оқу орнының маңызы ерекше болды. Мұнда жабық әскери оқу орны болғанымен, көптеген пәндер әскери сабақтарға қоса орыс, батыс әдебиеті, географиясы мен тарихы, философия, физика, математика негіздері, шетел тілдері оқытылып, орыстың озық ойлы интеллигенттерінің өкілдері сабақ берген. Оқытушылар құрамында білімді және прогресшіл ой-пікірлі адамдар көп болған. 

Ел үшін басын бәйгеге тіккен бабаларымыз болғанын жақсы білеміз. Олар ұрпақтарына тәуелсіздік сыйлау үшін, жақсы өмір сүруі үшін өзінің өмірін қиған. Бізге тәуелсіздікті алып беру үшін неше түрлі қиындықты бастан кешкен. Ата- бабаларымыз қандай болған десеңші. Олар жақсылық жолында күрескен. Біз ата-бабаларымызды мақтан тұтамыз. Ата-бабаларымыз арыстандай айбатты, жолбарыстай қайратты болған. Біз ата- бабаларымызды ұмытпауымыз керек. Батырларымыз: Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Наурызбай батыр. Керей мен Жәнібек. Ұлы отан сонысына қатысқан: Әлия Молдағұлова, Мәншүк Мәметова, Бауыржан Момышұлы. Айта берсек батырларымыз көп болған. Біз батырлардың ұрпағымыз. Қазіргі таңда ел болашағы біздің қолымызда.

Ел үшін басын бәйгеге тіккен бабаларымыз болғанын жақсы білеміз. Олар ұрпақтарына тәуелсіздік сыйлау үшін, жақсы өмір сүруі үшін өзінің өмірін қиған. Бізге тәуелсіздікті алып беру үшін неше түрлі қиындықты бастан кешкен. Ата- бабаларымыз қандай болған десеңші. Олар жақсылық жолында күрескен. Біз ата-бабаларымызды мақтан тұтамыз. Ата-бабаларымыз арыстандай айбатты, жолбарыстай қайратты болған. Біз ата- бабаларымызды ұмытпауымыз керек. Батырларымыз: Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Наурызбай батыр. Керей мен Жәнібек. Ұлы отан сонысына қатысқан: Әлия Молдағұлова, Мәншүк Мәметова, Бауыржан Момышұлы. Айта берсек батырларымыз көп болған. Біз батырлардың ұрпағымыз. Қазіргі таңда ел болашағы біздің қолымызда.