Бір түбірге әртүрлі жұрнақ жалғау арқылы бірнеше туынды түбур жасандар. көр, сез, біл, жаз, әдеп, айт, бол, жас, сана, оқы, көз

кыз жибек  — казахская народная лиро-эпическая поэма, названа по имени героини. в переводе означает девушка шёлк, шелковая девушка. это произведение  — жемчужина казахского фольклора. казахская «ромео и джульетта» воспевает верность в любви, дружбе, отвагу и патриотизм.

любви храброго воина толегена /род жагалбайлы/ и красавицы жибек из рода шекты/алимулы/ (оба младший жуз) заканчивается трагически из-за межплеменных распрей. толеген, боровшийся за руку и сердце жибек, был предательски убит бекежаном (батыр, соперник из рода жибек). жибек через 9 лет вышла замуж за младшего брата толегена сансызбая.

романтический эпос, разворачивающийся в начале xvi века, когда впервые из многих степных родов и племен образовывалось казахское ханство, записан в xix веке. впервые издан в 1894 году в казани. сегодня известно шестнадцать оригинальных версий эпоса.

в 1988 году поэма быле переведена на язык бахытжаном канапьяновым.

в 2003 году в серии «эпос народов евразии» была выпущена книга, в которой собраны лучшие варианты двух эпосов «козы корпеш - баян сулу» и «кыз жибек».

поэма «кыз-жибек» включена в мировое культурное наследие, 2008 год был объявлен юнеско годом 500-летнего юбилея эпоса.

юбилей включен в календарь знаменательных дат юнеско 2008 года.

в 1934 году на основе народной поэмы была создана первая казахская одноимённая опера (либретто  г. мусрепова, музыка е.  г.  брусиловского). брусиловский использовал с полсотни народных кюев и песен, самой знаковой из которых стала ария кыз жибек, которая является на деле песней акына ыбрая «гак-ку». поэтическая интерпретация лебединой песни. именно это произведение на декаде казахского искусства в москве в 1936 году принесло сумасшедший успех и звание народной артистки знаменитой певице куляш байсеитовой.

в 1970-ом году казахский режиссер султан-ахмет ходжиков снял на казахфильме одноимённую двухсерийную ленту, роли в фильме исполнили меруерт утекешева (кыз жибек), куман тастанбеков (толеген), асанали ашимов (бекежан),  кененбай кожабеков, мухтар бахтыгереев, ануар молдабеков, фарида шарипова, гульфайрус исмаилова.

фильм удостоен государственной премии казахской сср за 1972 год.

по рейтингу фильмов киностудии "казахфильм" за всю при казахской сср (1955-1990 года) занимает 8-е место - 7,8 млн зрителей, 331 копия

к юбилейной дате государственный академический театр танца республики казахстан с его руководителем-хореографом, бывшим знаменитым танцовщиком булатом аюхановым поставил «гак-ку» по мотивам эпоса. музыку для спектакля на основе тех же казахских мелодий интерпретировала аида исакова  — профессор государственного музыкально-педагогического института им. ипполитова-иванова в москве. исполнитель партии бекежана молодой танцовщик ерик оспанов стал лауреатом молодёжной премии «серпер» (бывшая премия ленинского комсомола).

Күлтегін» жыры (үлкен жазу) жер мен көктің және а ң жаралуы туралы философия толғаудан басталады (биікте Көк тәңірі, төменде қара жер жаралған да екеуінің арасында а жаралған). Бұдан кейін бүкіл а Білге қаған мен Күлтегін батырдың ата-бабалары билік жүргізгені, түгел түркінің басын қосып, қуатты мемлекет орнатқан Бумын қаған мен Істемі қаған мадақталады. «Күлтегін» жырының авторы Түрік қағандығының бүкіл әлемді аузына қаратқан айбарлы да абыройлы дәуірін зор мақтаныш сезіммен жырлайды. Сондай-ақ ақын Бумын қаған мен Істемі қаған қайтыс болған соң түркі елінің тағына дарынсыз қағандар отырғанын, халықты опасыз бектер мен жүгенсіз әміршілер билегенін күйінішке толы жыр жолдары арқылы жеткізген («Соңындағы інісі ағасындай болмады, Ұлдары әкесіндей болмады. Біліксіз қағандар отырған екен, Жалтақ қағандар отырған екен»). Табғаш елінің алдауына көнген Түрік қағандығының бектері өзара араздасып, елдің ішкі бірлігіне көп нұқсан келтірді. Елде алауыздық туды. Түрік қағандығының іргесі шайқала бастады. Бұл өте қауіпті кезең еді. Автор түркі халқы ата-баба дәстүрін берік ұстаған кездерінде ешкімге тәуелсіз, еркін өмір сүргенін жырлай келіп, ол осы жолдан тайып, дұшпанға алданған сәттерінде: «Бек ұлдары – құл болды, Пәк қыздары – күң болды», – дейді. Міне, содан кейін Күлтегін батыр көп әскер жиып, түркі елін жаудан азат етуге кіріскені зор сүйіспеншілікпен суреттеледі. Түркі әскерінің оғыз, соғды, түргештерге, т.б. қарсы жүргізген шайқастары, ал Күлтегін батырдың шайқас алдындағы жекпе-жекке шығып, жауды ұдайы жеңіп отырғаны зор шеберлікпен бейнеленген. Жырдың авторы Күлтегін мінген аттың сипатын, ат әбзелдерінің әдемілігін, батыр қаруының сұсты көрінетінін ұтымды теңеулер арқылы көрсете білген. Жырда Күлтегін түркі елінің «төрт бұрышындағы» барлық жауды жеңіп, елде тыныштық, бейбіт өмір орнатады. Ақын Күлтегіннің ерлігі туралы: «Бастыны – еңкейтті, Тізеліні – бүктірді», – дейді. Сөйтіп, жырда Күлтегін батырдың күллі түркі халқын тәуелсіз еткені әрі оны байлыққа кенелткені «Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым. Тату елге жақсылык қылдым», – деп зор мақтаныш сезіммен баяндалады: «Күлтегін» жырының басты идеясы – түркі халқын ауызбірлікке, сыртқы жауға қарсы ұйымдасқан күреске, ежелгі ата-баба жолы мен салт-дәстүрін берік ұстауға үндеу болып табылады. Жыр соңында Күлтегін батыр қайтыс болғанда бүкіл түркі халқы қатты қайғырып, аза тұтқаны, оны жоқтап, жерлеу салтанатына әлемнің төрт бұрышынан көптеген атақты адамдар – елшілер, батырлар, бектер, тас қашайтын шеберлер, т.б. келгені айтылады.

«Күлтегін» жыры – елдің ішкі бірлігін жыр еткен, идеялық мазмұны терең, көркемдік дәрежесі биік поэзиялық туынды. 2001 жылы 18 мамырда Астана қаласындағы Еуразия ұлттық университетіне Күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды.