6 тапсырма.Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін сақтай отырып, жай сөйлем құра.

Тауда демалумен қатар шынығасың. Тауда жайлы қонақжай, мейрамхана бар. Демалыс орнында нұсқаушылар сырғанауға көмектеседі. Тауда қар жамылғысы сәуірге дейін жатады. Шымбұлақ демалыс орнының қысы жұмсақ келеді.

Объяснение:

Тауда демалумен қатар шынығасың. Тауда жайлы қонақжай, мейрамхана бар. Демалыс орнында нұсқаушылар сырғанауға көмектеседі. Тауда қар жамылғысы сәуірге дейін жатады. Шымбұлақ демалыс орнының қысы жұмсақ келеді.

жусан иісі  - соғыстың кезінде жарық көрген повесть. авторы  сайын мұратбеков. араб тіліндегі нұсқасы бар.

кішкентай аян жастайынан шешесінен айырылып, әжесімен бірге бір ауылға көшіп келеді. осы ауылдың ойнап жүріп жаңа кездестіреді. аянмен тез достасып, аян екінші атаман атанады. ол ақкөңіл,ақылды болған. негізі ол ешкіммен төбелеспейтін еді. бірақ бір күні есікбай аянға өзі тиісіп, төбелесе бастады. бәрібір соңында аян барлық күшін жинап, жеңді. аян мектепте де өзінің зеректілігін бірінші күннен бастап көрсетеді. ол ең бірінші хат танып, ға көмектескен. бірде аян өрісте мал қайырып жүріп тобығы тайып, одан кейін аяғы тайғыш болып қалды.

ii бөлім

бұл бөлімде аянның әжесінен айырылғаны, ертегілері баяндалады. әжесі қайтыс болғаннан кейін оны бапай атты туысы асырап алады. бірақ оған дұрыс күтім жасамайды. әжесі өмірден кетсе де, ң қамықпауы бәрін таң қалдырады. күнде оның ертегісін тыңдауды әдет қылдырған. ауа райы суық болса да аянның ертегісін өткізуге болмайды. ол күнде бір ертегі ойлап тауып, күннің батқанын күтіп, бәріне айтып береді. оның ертегісінің қызық болғаны соншалық, оның ертегісін тыңдаған ертегіге кіріп кетеді. бұл кезде олар соғыстағы аға-әкелерін естеріне түсіріп, оларды тауып алып, бірге соғысуды армандайды.

iii бөлім

аянның мінезі өте қызық еді. бірде ол тұйық мінезді, бірде өзін мүлде танымай қаласың. ол көп ойынға араласа бермеуші еді. бірақ осы кеште ол бәрін таң қалдырады. оның шанасына қанат біткендей болады. осыны көріп сайын мұратбеков онымен бірге шана тепкісі келеді. ол үйде шанасын іздеп жатқанда, әжесі оны ұстап алып, төсегіне жатқызады. осы кештен кейін аян дағдылы шана тебетін болды. ол ға ертегісін айтып, тәмәмдаған соң, біреуімізден шана сұрап, сырғанақта жападан жалғыз түнге дейін ойнайтын болды. бір күні барлық ауыл аянның ертегісін тыңдауға жиналғанда, аян көкесінің, өзінің киімінен жусанның иісі шығатынын айта бастады. оның көңіл- күйі өте жақсы еді. одан соң аянға шана беру кімнің кезегі жөнінде килігеді. аян осы түні ерекше қызықты: бір көзді дәу туралы ертегісін бастайды. барлық ң үрейлері ұшады. сөйтіп отырғанда шөптің арғы жағынан өрт шығады. ң барлығы қора үстінен секіріп, қаша жөнеледі. ең соңында аян қалып қойып, қора үстінен секіріп жатқанда аяғын ауыртып алады. осы кезде ауыл бригадирі тұржан келіп, аянды соққыға жығады. ауыл тұржанға наразылық білдіреді. осыдан кейін аян аяғынан тұра алмай төсек тартып, жатып қалады. біраз уақыт өткеннен кейін аян жазыла бастайды, бірақ ол енді бұрынғыдай мүлде ойнамайтын болады.

iv бөлім

бөлімнің басында, әжесі қайтыс болып, бапайдың қолына түскен аянға, оның досы келеді. аян қуанып өз ертегісін бастайды. ертегісі «баяғыда бір жетім » деп басталушы еді. бапай да, оның әжесі де олардың әңгімесіне құлақ салмайтын. бірақ бусанған қарт рақаттана кекіріп қоятын да «енелеріңді ұрайын, осы екеуінің-ақ сыбыр-күбірі бітпейді екен, ә. қыз алып қашқалы ақылдасып жүргеннен саусыңдар ма-ей? ! » деп әзілдейді. бір күні екіге бөлініп қар атқыласып ойнамақ болды. бұл ойынға аян да қатысқысы келген. лезде жүгіре алмайтындығынан атаманның екеуі де оны алудан бас тартты. бұған ашуланған аян асылбек шалдан тобығын салып беруді сұрайды. асылбек шал ң өтінішін орындайды. бірақ, амал не, аян мұнан кейін де тобығын тайдырып алады. бұл – көктем кезі еді. сонда аян өгіз айдап өгізден домалап түскен кезде тобығы тағы тайды. кейін аянды үйіне жібереді. аян халықпен қоштасып «мен әлі бәріңе де хат жазып тұрамын» деп кетеді.

кейіпкерлері[өңдеу] аян  -қоңырқай жүзі тершіп, маңдайындағы біркелкі етіп қиылған кекіл шашы бар. ешкіммен төбелесіп, сөзге келмейді. әңгімеде өжет, қайсар, зерек, өте ақ көңіл, мейірімді, ақылды және де жетім болып суреттеледі. тобығын шығарып алып, сол аяғын сүйретіп жүретін,шілбиген ақсақ қара . өз ойынан таңғалдыратын ертегілер шығарады. өте мейірімді . сонымен қатар өте тапқыр, ақылды, білімді, зерек және ақ көңіл .садық  - аянның досы. ауылда "бірінші атаман" атанған.есікбай  -сидаң бойлы, қол-аяғы қара қайыстай қатқан ұзын, жүгіргенде алдына жан салмайтын, өзі төбелесқор, сотқар . кейде қараптан-қарап келе жатып әркімге бір ұрынатын жаман әдеті бар. әлі жеткенді аяқтан шалып қап, болмаса басынан тоқай алып жылатып жіберетін. аян алғаш рет келген кезде, аянмен төбелесіп, одан жеңіліп қалған еді.бапай  - әжесінің тумаласы. аянның әжесі қайтыс болғанда, аянды асырап алған. әйелі екеуі аянға дұрыс күтім бермеген.тұржан- өте қатал, ауылдың бригадирі, аса қатыгез, мейірімсіз , жағымсыз кейіпкериманжанов- дірілдей қалшылдаған,көзі қып-қызыл болатын аян мен ауыл ң ұстазы.сайын мұратбеков- ақкөңіл,мейірімді, аянның жақын досы .

Ерте ерте ертеде бір арал болыпты. Ол аралды соқыр жас ханшайым  басқарады екен. Бірақ басқарады деген атақ, оның сыртынан өгей шешесі басқарды. Өгей шешесі өзіне қажеттісін алып жүре беріпті. Бір қызығы ол арал адамдарың өзіне өзіне сендіріп, басқаруды өзіне алу үшін заңды алып тастапты. Тек елдің сен ханшайымның анасы деген сөзіне еріп масаттанып жүре беріпті.        Аралда заң болмағандықтан ұрлық, тонау, зорлық-зомбылық көп болды. Аралдың байлары ақша арқылы ойларына келгеннің істеп жүрді.      

  Ханшайым жастайыннан соқыр қалған, өте жас, әдемі, ақылды қыз екен. Бірақ ханшайым өзін ылғи зұлым адам  секілді ұстады. Оны бәрі сырттай соқыр мыстан деп айтып жүрді. Осының бәрін білген құдай аспаннаң періштені түсіреді. Періште адам секілді  болды, өте сымбатты еді. Періштеге аралды қалпына келтіру туралы тапсырма беріледі. Періште жұмысқа кіріспес бұрын ханшайымның көз жанарын қайтаруды ойлайды.  Осылайша ханшайымның көз жанары бір түн ішінде қайтарылады. Періште әрі қарай тапсырманы орындауға көшеді.  Ханшайымның қасына көмекші болып алды. Ханшайым оған шың сенді. Енді періште адамдар алдындағы зұлымдықты тоқтату үшін ханшайымға басқарушылықты қайтып беру керектігін түсінді. Бірақ оның өгей шешсі оны бергісі келмеді. Ол ханшайымды жас , ол басқара алмайды деп бай шенеуліктерді өзіне тартты. Бұған уйренген байлар ханшайым келсе бұрынғы заңдардың қайтып келетінің біліп ханшайымның өгей шешесін жақтайды. Періште не істерін білмей адамдарға аралдың қаншалықты нашарлап кетткеннің, халықтың жағдайын айтып барынша ханшайымға түсіндіреді. Ханшайым шарасыз еді. Ол оны халық соқыр мыстан деп айтатының білетін. Періште кедей халықтарды жинап, оларға қандай жағдайда екенін айтып, басқарушыны өзгерту керектігін айтады.  Халық көтерліске шыққалы жатқаның білген ханшайымның өгей шешесі : қалағандарын заң ба? Мен заңды қайтарайын, бірақ ханшайым басқарушы бола алмайды ғой, ол әлі жас дейді. Сөйтіп заңды қайтарады. Періште бүкіл халықтың алдына шығып: тағы бір заң енгізсеніз дейді.

Өгей шешесі: ия қосайын. қандай заң.

Періште: сайлау-дейді.

Өгей шешесі: (Бұл сөздің мағынасын түсінбей жазтып), қосам деді.

Осылайша халық сайлауда ханшайымды таңдап, тату өмір сүріпті.

Объяснение: