Күлтегін» жыры (үлкен жазу) жер мен көктің және а ң жаралуы туралы философия толғаудан басталады (биікте Көк тәңірі, төменде қара жер жаралған да екеуінің арасында а жаралған). Бұдан кейін бүкіл а Білге қаған мен Күлтегін батырдың ата-бабалары билік жүргізгені, түгел түркінің басын қосып, қуатты мемлекет орнатқан Бумын қаған мен Істемі қаған мадақталады. «Күлтегін» жырының авторы Түрік қағандығының бүкіл әлемді аузына қаратқан айбарлы да абыройлы дәуірін зор мақтаныш сезіммен жырлайды. Сондай-ақ ақын Бумын қаған мен Істемі қаған қайтыс болған соң түркі елінің тағына дарынсыз қағандар отырғанын, халықты опасыз бектер мен жүгенсіз әміршілер билегенін күйінішке толы жыр жолдары арқылы жеткізген («Соңындағы інісі ағасындай болмады, Ұлдары әкесіндей болмады. Біліксіз қағандар отырған екен, Жалтақ қағандар отырған екен»). Табғаш елінің алдауына көнген Түрік қағандығының бектері өзара араздасып, елдің ішкі бірлігіне көп нұқсан келтірді. Елде алауыздық туды. Түрік қағандығының іргесі шайқала бастады. Бұл өте қауіпті кезең еді. Автор түркі халқы ата-баба дәстүрін берік ұстаған кездерінде ешкімге тәуелсіз, еркін өмір сүргенін жырлай келіп, ол осы жолдан тайып, дұшпанға алданған сәттерінде: «Бек ұлдары – құл болды, Пәк қыздары – күң болды», – дейді. Міне, содан кейін Күлтегін батыр көп әскер жиып, түркі елін жаудан азат етуге кіріскені зор сүйіспеншілікпен суреттеледі. Түркі әскерінің оғыз, соғды, түргештерге, т.б. қарсы жүргізген шайқастары, ал Күлтегін батырдың шайқас алдындағы жекпе-жекке шығып, жауды ұдайы жеңіп отырғаны зор шеберлікпен бейнеленген. Жырдың авторы Күлтегін мінген аттың сипатын, ат әбзелдерінің әдемілігін, батыр қаруының сұсты көрінетінін ұтымды теңеулер арқылы көрсете білген. Жырда Күлтегін түркі елінің «төрт бұрышындағы» барлық жауды жеңіп, елде тыныштық, бейбіт өмір орнатады. Ақын Күлтегіннің ерлігі туралы: «Бастыны – еңкейтті, Тізеліні – бүктірді», – дейді. Сөйтіп, жырда Күлтегін батырдың күллі түркі халқын тәуелсіз еткені әрі оны байлыққа кенелткені «Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым. Тату елге жақсылык қылдым», – деп зор мақтаныш сезіммен баяндалады: «Күлтегін» жырының басты идеясы – түркі халқын ауызбірлікке, сыртқы жауға қарсы ұйымдасқан күреске, ежелгі ата-баба жолы мен салт-дәстүрін берік ұстауға үндеу болып табылады. Жыр соңында Күлтегін батыр қайтыс болғанда бүкіл түркі халқы қатты қайғырып, аза тұтқаны, оны жоқтап, жерлеу салтанатына әлемнің төрт бұрышынан көптеген атақты адамдар – елшілер, батырлар, бектер, тас қашайтын шеберлер, т.б. келгені айтылады.
«Күлтегін» жыры – елдің ішкі бірлігін жыр еткен, идеялық мазмұны терең, көркемдік дәрежесі биік поэзиялық туынды. 2001 жылы 18 мамырда Астана қаласындағы Еуразия ұлттық университетіне Күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды.
Имя существи́тельное (или просто существительное) — самостоятельная часть речи, принадлежащая к категории имени и классу полнозначных лексем, может выступать в предложении в функциях подлежащего, дополнения[1] и именной части сказуемого. Существительное — самостоятельная часть речи, обозначающая предмет, лицо или явление и отвечающая на вопросы «кто?» или «что?». Одна из основных лексических категорий; в предложениях существительное, как правило, выступает в роли подлежащего или дополнения, а также обстоятельства или сказуемого.
Поделитесь своими знаниями, ответьте на вопрос:
1 Түбір сөзді тап. а) әнші ә) кітап б) кәсіпкерден 2 Туынды сөзді белгіле. а) көлшік ә) өрнек б) өнер 3 Жуан буынды сөзді тап. а) үлгілі ә) қуаныш б) көршілер 4 Жіңішке буынды сөзді тап. а) достық ә) көлігі б) бағала 5 Қосымшалы сөз қайсы? а) жалқаулық ә) жиек б) қонақ 6 Зат есімді тап. а) үлкен ә) ақын б) бесеу 7 Қосымшалы зат есім қайсы? а) үйлер ә) Әсел б) адам 8 Негізгі зат есімді тап. а) ыдыс ә) күйші б) ойыншық 9 Етістік сөзді тап. а) бұтақтар ә) секірді б) сексен екі 10 Етістіктің сұрақтары? а) Не істеді? Не істейді? ә) Кім? Не? Б) Қандай? Қай? 11 Дара етістікті тап. а) ағып жатыр ә) ағады б) бара бер 12 Күрделі етістік қайсы? а) бақылап тұр ә) отырды б) ұшыпты 13 Негізгі етістік қайсы? а) шегеле ә) жаз б) тазала 14 Етістік дегеніміз не? а) заттың қимылын білдіреді ә) заттың атын білдіреді б) заттың санын білдіреді 15 Сан есімді тап. а) әдепті ә) бес б) анар 16 Негізгі сын есім қайсы? а) жақсы ә) әдепті б) таудай 20 Сан есімді тап. а)он бес ә) әкелді б) егіз 21 Сын есімнің сұрақтары? а) Кім? Не? ә) Қандай? Қай? б) Не істеді? Қайтті?
Түбір сөз әнші
Туынды сөз көлшік
Жуан буынды сөз қуаныш
Жіңішке буынды сөз көлігі
Жуан буынды сөз қуаныш
Қосымшалы жалқаулық
Қасымшалы зат есім үйлер
Секірді
Не істеді
Ағады
Бақылап тұр
Жаз
Заттың қимылын білдіред
Бес
Әдепті
Он бес
Қандай қай