Пайымдау, сипаттау, баяндау мәтін түрлеріне мысал

Мәтін түрлері

1. Оқиғаны ретімен баяндайтын мәтін баяндау мәтіні деп аталады. Ол сөйлемдер іс-қимылды білдіреді. Сұрағы: Не істеді?

Жазғы демалыс.

Биыл жазғы демалысым басталысымен мен жылдағы әдетім бойынша атам мен әжемнің қасына ауылға кеттім. Жаздыгүні ауыл ерекше ғой, шіркін. Таңертең  ерте тұрып, атама малдарды өріске жіберуге көмектесемін. Қазір әжеме көмектесетін жеңгем бар. Жеңгем ерте тұрып барлығымызға таңғы ас әзірлейді. Үйдің еркесі болғандықтан күні бойы балалармен доп қуып, көлге түсіп, бүлдірген теріп жейміз.  Тек кешке ғана ойыннан қолым босап, үйге қайтамын. Ауылда демалған маған өте ұнайды!

2. Зат немесе құбылысты суреттеп, сипаттайтын мәтін сипаттау мәтіні деп аталады. Ол сөйлемдер заттың сынын білдіреді. Сұрағы: Қандай?

Ұшақ.

Ұшақ - көгілдір аспан көлігі. Бүгінгі күні ұшақтың бірнеше түрлері бар: алыс қашықтыққа ұшатын, жақын қашықтыққа ұшатын, жолаушылар ұшағы, әскери ұшақ, жүк тасымалдайтын ұшақ т.б.

Ұшақтың басқа көлік түрлерінен айырмашылығы мен артықшылығы - бір жерден екінші жерге өте тез уақыт ішінде жеткізу.

3. Оқиға, құбылыстардың себебін дәлелдейтін мәтін пайымдау мәтіні деп аталады. Сөйлемдер себебін ашып көрсетеді. Сұрағы: Неліктен?

Қайың.

Қайың - пайдалы ағаш. Өйткені, қайыңнан түрлі жиһаздар жасалады. Оның майымен былғары өңделеді. Ол улы газдарды өткізбейді.

дауыс

 

Сұлтанмахмұт Торайғыровтың сан қырлы және әртүрлі жанрлы бай мұрасы – XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің ерекше құбылысы, қазақ халқының рухани мәдениетінің маңызды бөлшегі.

Сұлтанмахмұт Торайғыров қысқа өмірінде көптеген маңызды шығармалар жазғаны соншалық, ол ұлттық мәдениет тарихында құрметті орынға ие болды. Өмірлік жолында кездескен қиындықтарға төтеп беріп, Сұлтанмахмұт Торайғыров өзінің қайсар мінезін көрсетті. Ақынның өмірде ұстанған ұраны, оның білімге, ғылымға, өнерге деген талпынысы бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан емес.

Сұлтанмахмұт Торайғыров – қазақ әдебиетінің тарихында өшпестей із қалдырған Абайдан кейінгі қазақ ақыны, екінші ағартушы.

Ол қазақтың жазба әдебиетінде әр жанрда еңбек етіп, ерекше көзге түскен бірден-бір ақын. Сол уақытта жаңа, белгісіз жанрда өлең жазған ақынның әртүрлі шығармалары бар, атап айтсақ: екі роман, бес поэма, көптеген өлеңдер, мақалалар, очерктер және публицистикалық шығармалар.

С. Торайғыровтың шығармашылық мұрасын әдеби тұрғыдан зерттеу XX ғасырдың 30-жылдарынан басталды. Сұлтанмахмұт жайлы алғашқы мақалалардың авторлары І.Жансүгіров, С.Мұқанов, С.Сейфуллин, А.Адалис, И.Маслова, Қ.Дәукенов, С.Айтмұқанов және т.б. болды.

Сұлтанмахмұт Торайғыров қазақ поэзиясына айтарлықтай үлес қосты, оның өлеңдері қазақ әдебиетінің асыл қазынасы енді, бірнеше ұрпақтың игілігіне айналды.

Сұлтанмахмұт Торайғыров 1893 /бір мың сегіз жүз тоқсан үшінші / жылы Көкшетау облысының Қызылту ауданында туған Әкесі Әубакір /Шоқпыт / кедей момын шаруа адамы екен. Жастайынан анасынан айырылған Сұлтанмахмұтты алып Баянауыл аудандағы Торайғыр ауылына көшіп келеді.Бала Махмұт ауыл молдаларынан оқып.хат таниды.Кейін 1908 жылы Баянауылдағы Әбдірахман деген молданың медресесіне түсіп ,одан 2-3 жыл сабақ алады.Жаңаша оқыған Нұрғали Бекбауов  деген мұғалімнің көмегімен Сұлтанмахмұт қазақ ,татар тілдерінде шыққан әдебі кітаптарды, газет ,журналдарды оқуға дағдыланады..Сұлтанмахмұт Торайғыров -қазақ ақыны,қазақ әдебиетінің асыл қазынасы.Ақын -ұлттық мәдениет тарихында құрметті орынға ие болған.