11-сынып. i тоқсанбақылау жұмысыі. лексика — грамматикалық тест тапсырмалары.1. тұрақты сөз тіркестерінің дұрыс аудармасын табыңыз. стоять на своем.а) айырылып қалу b) айтқанынан қайтпауc) зым - зия болуd) қол жеткізуе) көзді ашу2. синонимдес сөздерді ажыратыңыза) асық , аула , арба b) бағлан, бұзау, қ с) әсем , әдемі , көркемd) ғалым, ғылым, ғарыш е) домбыра, дулыға, дос3. антонимдік жүпты табыңыза) күйелі — көтеремb) биік – терең с) әсем , әдеміd) ену – шығу е) заман – дәуір4. тура мағыналы сөзді белгілеңіза) істің көзін табады в) әкесінің көзіндей с) өз көзімен көрдіd) көкірегінде көзі бар e) елдің көзі – көрген5. сөздің дұрыс жазылуын көрсетіңіз.а) есенбай в) есембай с) есеңбай d) есемпай е) есен бай6. сөз ішіндегі ілгерінді ықпалды табыңыз.а) жұлын в) тоқ с) жанпейіс d) досжан е) аяғы7. жұрнағы бар сөзді көрсетіңіз.а) бұлттар в) күнді с) білгіш d) қызыл е) сан8. түбірлес сөздерді табыңыз.а) азат, азамат в) оқулық, оқушы с) жол, жолдас d) көмектесу, еңбектенуe) қысқа, ұзақ9. жалпы есімді табыңыз.а) астана b) ған с) көкшетау d) дала е) қаш10. күрделі сын есімді белгілеңіз.а) дәмді в) жасыл с) сары ала d) үлкендеу е) әдепті11. есептік сан есімді көрсетіңіз.a) бесінші в) он бес c) бес-бестен d) алтау е) үштен бір12. «-ыл, -іл, -л» қай етіс түрінің жұрнағы екенін белгілеңіз.а) көсемше в) өзгелік с) ортақ d) ырықсыз е) өздік13. етістіктерше де, есімдерше де түрленетін етістіктің түрін көрсетіңіз.а) есімше в) өзгеше с) көсемше d) келер шақ е) ортақ етіс14. нақ осы шақты сөйлемді табыңыз.a) қыздар ағаштарды отырғызды. в) ол демалыс үйінде демалып жатыр.c) мен келген жоқпын. d) асан сабаққа дайындалмай келді.e) қонақтарға ән айтқызды, көңілдендірді.15. ашық райлы етістікті табыңыз.a) сен талғатқа айт, берік те киноға келсін. в) менің теледидар көргім келеді. с) оларертең өздері саяжайға барады. d) «көшпенділер» киносын көргім келеді. е) жақсы-ісімен жақсы.16. мезгіл үстеуін табыңыз.а) алыстан қонақтар келді. в) биыл көктем ерте келді. с) дархан дүкеннен тез келді.d) омар ауызша өтініш айтты. е) ол-өте тәртіпті .17. септеулік шылауды белгілеңіз.a) үшін, арқылы, туралы в) әлде, я болмаса, немесе c) ма, ме, ба, бе, па, пеd) себебі, өйткені, сондықтан е) бірде, біресе18. шақыру одағайын табыңыз.а) шіркін в) шөре-шөре с) ойпырмай d) әрине e) қап19. үрмелі аспапты табыңыз.а) домбыра в) қобыз с) асатаяқ d) сыбызғы е) сырнай20. мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмаластың сұрақтарын белгілеңіз.а) әйтсе де, қайткенмен в) қайтседе с) қашан, қашанға дейінd) неге, не дегенмен е) не еткенмен​

Туып-өскен жері  бөкей хандығы, қазіргібатыс қазақстан облысының  жаңақала ауданына  қарасты  жиделі  деген жер. топырақ бұйырған орны –  астрахан облысының  бұрынғы «шайтани батага», қазіргі «құрманғазы төбе»  деп аталатын жер. шыққан тегі – кіші жүз, он екі ата байұлынан өрбіген сұлтансиықтыңқызылқұрт  бұтағы. құрманғазының жетінші атасы  ерші  деген кісі от тілді, орақ ауызды, сөз дарыған болыпты. ал, нағашы жұрты –  беріш руы. қалмақ шапқыншылығы кезінде асқан ерлігімен көзге түскен ағатай батырдың есімі исі берішке ұран болған. одан берідегі  өтеміс би,  махамбет ақын,  исатай батыр  бір ғана беріш руының емес, исі қазақтың ардақты ұлдары.[2]  құрманғазының әкесі сағырбай (шын аты дүйсенбай деген сөз бар) өнерге мойын бұра алмаған, шаруа болыпты. құрманғазының бесінші атасы әулеті шетінен домбыраға тіл бітірген өнерпаз болса керек. ал жетінші атасы ерші деген кісі от тілді, орақ аңызды, сөз дарыған екен. күні бүгінге дейін ел ішінде «ершінің еркегін қойып, әуелі әйелімен айтысып ал» деген сөз бар. құрманғазының нағашы жұрты - беріш руы. ерлік пен еркіндікті дәстүр еткен елдің қызы, құрманғазының анасы алқа да келін болып түскенше даланың ерке желіндей еркін өciп, еркек - шора болып, ойын - тойдың шырайын келтірген. кейін игіліктың қызы әуеске үйленгенде құрманғазы үшін беріш руы енді қайын жұрты болады. құрманғазының кезінен - ақ ең айткыш тілі, ең сезімтал тілі қос ішекті домбыра көмейінен шығатын күй тілі еді. сондықтан да, ол сахараның даңғыл көкірек дәулескер күйшісі соқыр есжанды алғаш көpiп тыңдасымен-ақ домбырасынын тілін мен дінін түсініп, ұйып тыңдайды. сондықтан да, өзінің замандастары шеркеш, байжұма, ң сияқты күйшілердің күйін құныра тартып, сол күйлерден уақыттың ең шыншыл сырын ұғады. ал құрманғазының ұстазы - ұзақ болатын. 1830 жылы беріштен шыққан исатай тайманұлы және оның жан досы, дауылпаз ақын, дәулескер күйші махамбет өтемісұлы бастаған жәңгір-ханға шаруалар көтерілісінде құрманғазы да болады. сол жылдарында «кішкентай» деген күй шығарады. 1857 жылы құрманғазыны түрмеге отырғызады. сібірге айдатайын деп жатқан жерден ол қашып құтылады. екінші рет оны орынбор түрмесіне қамайды, бірақ генерал-губернатор перовскийдің қолдауымен құтқарылады. түрме тақырыбына бірталай күй шығарады: «қайран шешем», «ертең кетем», «кісен ашқан», «түрмеден қашқан», «арба соққан», «перовский маршы», «не кричи не шуми», «машина». 1880 жылы астрахан түбіндегі сақмар елді мекеніне қоныс аударады. қауым арасында ерекше құрметке бөленген құрманғазы дина нүрпейісова, ерғали есжанов, меңдіғали сүлейменов сынды мирасқорларын жинайды. сол дәуірде әйгілі болған кө, менетай, менқара, сүгірәлі, торғайбай, шора сынды домбыра тарту шеберлері де құрманғазыны ұстаз тұтқан. құрманғазы сахараның даңғыл көкірек дәулескер күйшісі  соқыр есжанның  алдын көріп,  дәулеткерей  сияқты жайсаң күйшімен сырлас болып,  шеркеш,байжұма,  ң  сияқты күйшілердің өнерінен өнеге алған.

Кекірейип турған бидай . - бугін ауа сондай кушті кун жарқырап тур. солай емес па деп сурады. -ия бугін ауа таза, жағымды. сеннен бір зат сұрайын. неліктен осы сенін басын кекірейип тур. -менін басым көкке карап тур достым. ал сенің басың ше? төмен карай салбырап тур. мен сыяқты көкке карап турмайсың ба. -мен қанша салбырап турсамда халықыма көп. мен пайдалы өніммін. біз екеуімізде халқымызға пайдалы өнімбіз. - ой менің сенікінен көп. мен биікке қарап өскенмін. -достым булай тәкаппар болма. басым төмен салбырап өссе де шукир халқымның бизлерге алғысы рахметті шексіз. сыпай болайық. сонда кекірейип турган бидай ойланып қалды. -біз шыны менде пайдалы өнімбіз. бізге жабайы шөптердің көп кесірі тійеди. -достым қапа болма бізді ол жабайы шөптен ң өздері қорықтайды.