Мезгіл жетсе-мұз ерер, қыстың көзін-қырау, қыстың қамын жазда ойла ! ​

   

Расул Гамзатов «Менің Дағыстаным»

Текели қаласы 

8 орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Берикболова Гулмира Мухаметкаримовна

Расул Гамзатов «Менің Дағыстаным»

Сабақтың мақсаты:

1.Авар халқының ұлы ақыны Р.Ғамзатовтың «Менің Қазақстаным» әңгіме -сінің мазмұны мен идеясын ұғындыру.

2.Оқушыларға Отанын,елін,жерін сүюге,туған тілін қадірлеуге тәрбиелеу,патриоттық сезімін қалыптастыру.

3.Оқушылардың сөйлеу тілін,өз бетінше топпен жұмыс жасау арқылы ойларын нақты жеткізе білу дағдысын дамыту.

Сабақтың түрі:жаңа білім беру.

Күтілетін нәтиже:

Автор жайлы мәліметтер жинайды.Әңгімені оқып,мазмұнын ашады,шығарма құрылысына талдайды.Жеке ,топпен жұмыс жасау арқылы ойларын нақты жеткізе білу дағдысын дамыту.

Сабақтың әдіс-тәсілдері:СТО стратегиялары

Сабақтың көрнекілігі: Р.Гамзатовтың суреті,карта,слайд

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру.

Сыныпты топқа бөлу.

ІІ.Қызығушылығын ояту(музыка жіберіледі)

-Мына әуен қай халықтың музыкасы?

-Тау халықтарының ұлттық биі.

Мұғалім:

-Балалар,бүгін тау елі деген ұғыммен танысаимыз. «Дағыстан» араб тілінен аударғанда «тау елі» деген ұғымды білдіреді.Жалпы алғанда дағыстандық деген ұлт жоқ,тек ұғым бар.

Расул Гамзатов – авар халқының ақыны.Өмірі баяндалады.

ІІІ.Ой шақыру.

...Егер тілім ертең болса құрымақ,

Мен дайынмын өлуге де бүгін-ақ.

ІҮ.Мағынаны тану.

Мұқағалиша айтсақ,біздің үш бақытымыз бар.Сол үш бақытты кім атап береді? Өлеңді жатқа сұрау.

«Менің Дағыстаным»әңгімесінің мазмұны баяндалады.

Ү.Джиксо стратегиясы бойынша тапсырма беріледі.

А)І үш топқа мәтін бөлініп беріледі.

Б)Мазмұнын сұрау және тақырыпшаға ат қою.

В)Түсініксіз сөзге түсінік беру.Тоқал үй – шатырсыз үй.

Г)Тақтаға 3 сұрақ жазылған бетше ілінеді.

1.Аварлық кісінің «Елді аңсау»суретінде өзін тауды басқан тұманға теңеуінің себебі неде?

2.Тікенек басындағы құстың оқиғасы мен суретші өмірінде қандай ұқсастықтар бар? Айырмасы қандай?

3.Анасы адасқан ұлын неге кешірмеді?

Кітаппен жұмыс.

1.Суретшінің елге қайту себебін кітаптан тауып оқу.

2.Анасының ұлының авар тілінде сөйлеспеді дегендегі көңіл күйін сипаттаған жерін тауып оқы.

Шығарманың композициялық құрылысы жасалады.

1.Оқиғаның басталуы: Парижде дағыстандық суретшімен кездесуі.

2.Оқиғаның дамуы.

а)Суретшінің салған суреттерін көрсетуін өтінді.

б) «Елді аңсау»суреті.

3.Оқиғадағы шиеленіс:

а)Аварлардың көне аңыз желісі бойынша салынған суреті.

ә)Елге неге қайтқыңыз келмейді?

4.Оқиғаның шарықтау шегі:

а).Суретшінің туған-туысқандарымен,анасымен болған әңгіме.

ә).Сендер аварша сөйлестіңдер ме?

5.Шешімі: Менің ұлым баяғыда өліп қалған.

Балуан Қажымұқанның бойындағы ерекше қасиеттер жөнінде не айтуға болар еді? – Қажымұқан атамызды тек қара күштің иесі деп тануға болмайды. Әлемдік күрес аренасында өнер көрсеткен кәсіпқой спортшы даңқына бөленумен қатар, домбыра шертіп, ән салып, ақын, сері атанған. Әңгіме арасында шешендік сөздер мен мақал-мәтелдерді қолданып сөйлеген. Қажымұқан атамыздың бойындағы ең тамаша қасиеттерінің бірі – қолының ашықтығы мен көпшілдігі. Ақсақал қарияларымыздың айтуы бойынша, көріпкелдік қасиетімен де ел-жұрттың ризашылығын алған. Бір сөзбен айтқанда, қазақтың сегіз қырлы, бір сырлы азаматы болған. – Атаның жолын қуып жүрген ұрпақтары бар ма? – Қажымұқан атамыздың ұрпағының тамыры тереңге жайылған. Күш атасы Қажымұқанның қасиетін барлық ұрпақтарының бойынан кезіктіре алмайсың. Ізбасарларынан өнер жолында жүрген немересі Бақытжан Қажымұқанов – сазгер, әнші. Үлкен сахналардан көрініп, елге танылып жүрген азамат. Спорт саласында қызмет ететін немересі Шаттық Қажымұқанов – каратэден халықаралық спорт шебері. Шаттық Шымкент қаласында шәкірт тәрбиелеп, жастарды спортқа үйретіп, бапкер қызметін атқаруда. – Цирк алаңында көрсеткен трюктері жөнінде айтып өтсеңіз... – Қажымұқан атамыз заманындағы цирк өнерінің бірнеше түрін меңгерген. Халық алдында өнерлерін көрсеткенде бірінен-бірі озық сахналық көріністерді көрсеткен. Америка елінде орыс балуаны Иван Зайкин шаршап тұрса да «тірі көпір» трюгін көрсетуді талап етеді. Ақша үшін цирк қожалары не істемейді дейсіз? Орыс балуаны көпір жасап, үстінен адам толы үш жүк машинасын бірінің үстінен бірін өткізіп жатқанда қайтыс болады. Қайталанбас трюктердің бірі орыс балуаны жасаған «Тірі көпір» трюгін қайталаған – тек Қажымұқан. Осы трюкті қайтыс болған досы Иван Поддубныйдың құрметіне есімін атап тұрып орындайды. Қажымұқан атамыз үшін үстінен машина өткізу, тастарды көтеру үйреншікті іс болған. Германияның бір қаласында жарыс болып жатқан кезде Қажымұқан атамыз өзгелердің қолынан келмейтін ерекше цирк өнерін көрсетеді. Әріптестерімен ақылдаса отырып, шығыс үлгісіндегі киімді киіп, үлкен түйенің үстіне мініп, аренаға шығады. Аренаны бір айналғаннан кейін ортаға келіп тоқтап, түйеден түседі. Мінген түйесін желкесіне көтерген күйі сахнадан шығып кетеді. Осындай таңғаларлықтай өнерлері болған. Тағы бірде орыс балуанымен таласып қалғанда, «аттың тізгінін ұстау балуандыққа жатпайды, мен екі аттың жалынан ұстап, екеуін екі жаққа қаратып, құйрықтарымен тақастырып отырғыза аламын» деген екен. Осыған цирк төрешілері келіскен. Егер аттың құйрығы жұлынып кетсе, Қажымұқан атамыздың өзі жауапты болған. Өйткені аттың жалы өте қымбат тұрған. Қажымұқан атамыз жас шағында Петербор қаласында Иван Поддубныймен бірге оқып, күрес тәсілдерін үйренеді. Поддубный бір курс жоғары оқығандықтан демалыс күндеріне қарамай, досының қатарластарымен бірге бітіремін деп спорт залына келіп, гир тастарды көтеріп, тағы басқа жаттығулармен жаттығады. Петербор – мәдениеті өркендеген қала, демалыс күндері ешкім мектепке аяқ баспайды. Бір күні мектеп директоры Қажымұқан атамыздың үстінен: «Қап-қара қара темірдей болып, бүгін демалыс күні деп түсіндірсем де, сөзіме құлақ аспай, есіктің құлпын жұлып, мені көтеріп алып, спорт залының ішіндегі тастарды ары-бері домалатты. Тыйым салсам, дауыс көтереді. Ақырған дауысын естіген сайын жүрегім тас төбеме шықты.Тастарды көтеріп жүгіргенде көз ілестірмейді» деп арызданады. – Әжесі Айсараның басына орнатқан тасы туралы не білесіз? – 2003-2004 жылдары Астанадан ағайын туыстарымыз хабарласып, кө­не­нің көзіндей ақсақал аталарымыз келген. Қа­жымұқан атамыздың кесенесін, үйін көріп кетті. Сол кезде Қажымұқанның әжесінің зираты табылғанын, басына қойылған тасы Самар­қаннан әкелінгенін, Құран аяттарымен нақышталғанын айтқан. «Сәті түссе, келіп көріңдер» деп бізді шақырды. Бірақ барып көзбен көрген жоқпыз, естуіміз бар. – Өскелең ұрпақ Қажымұқан Мұңайт­пас­ұлын терең білуі үшін қандай іс-шаралар қолға алынуда? – Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданы, Темірлан елді мекенінде Қажымұқан атындағы үлкен бас орталық көше, стадион мен мұражай бар. Сонымен қатар Шымкент қаласындағы стадионға да атамыздың есімі берілген. «Зерделі» ауылын Қажымұқанның жүз отыз жылдық мерейтойына орай «Қажымұқан» ауылы деп өзгертті. Іске асып жатқан шаралардан жыл сайын ауылымыздың дәстүріне айналған Қажымұқан атамыздың атында күрестен жарыс өтеді. Бұл салмақ дәрежесіндегі палуандар күресі түйе палуандар күресіне жалғасады. – Ал өзіңіз қандай бастамалар көтеріп жүрсіз? – Еліміздің көптеген спорт майталмандары Олимпиада жарыстарына аттанарда Қажымұқан атамыздың кесенесіне келіп, Құран бағыштап, рухани күш алып, жеңіспен оралсақ деп тілек тілейді. Ұрпағы ретінде Қажымұқанның Нұрлан есімді немересімен бірге атамызға қор ашуды жоспарлаудамыз. Кесенесінің қабырғалары қисайып ескірген, заман талабына сәйкес келмейді. Дүниежүзінің бас балуаны бол­ғандықтан, аты затына сай жаңа кесене тұрғызсақ деген де ойымыз бар.