8 - тапсырма . Суретке қарап және сұ рақтар бойынша қару - жарақ асынған батырды сипаттаңдар . 1. Баскиімі қалай аталады ? 2. Қару - жарағына нелер кіреді ? 3. Түр - тұлғасы қандай ?

Менің сүйікті кейіпкерім-Алдар көсе.Алдар көсе – қазақ ертегілері мен аңыз әңгімелеріндегі жарқын кейіпкерлердің бірі. Алдар көсе – дала халқы үшін жомарттықтың, адалдықтың және әділеттіліктің бейнесі. Оның қаруы садақ пен жебе емес, ақылы мен айлакерлігі болып табылады. Тапқыр әрі қу Алдар көсе жарлының баласы болса да өзінің айлакерлігінің арқасында сараң  байларды, жалқауларды, ақымақтарды, тіпті шайтандарды да алдап, жазалаған. Ол әділетсіздікпен, қайырымсыз шық бермес шығайбайлармен күресіп, қарапайым халықты қанағандарды жек көрген.

Етістіктің шақтары.

Қазақ тілінде үш шақ бар: өткен шақ, осы шақ және келер шақ.

1. Өткен шақ

Іс-әрекеттің сөйлеп тұрған кезден бұрын болғанын білдіретін шак түрін өткен шақ дейміз. Қазақ тілінде өткен шақтың үш түрі бар. Олар: жедел өткен шақ, бұрынғы өткен шақ және ауыспалы өткен шақ.

1) Жедел өткен шақ - сөйлеп тұрған мезгілден аз уакыт бұрын болған, сол кезге жақын өткен істі білдіретін өткен шақ түрі.

Мысалы: 1. Мен ауылга келдім. 2. Сен кітапханада болдың.

2) Бұрынғы өткен шақ іс-әрекеттің сөйлеп тұрған уакыттан көп бұрын өткенін білдіреді. Мысалы: Үйлерді қурылысшылар аудан жәрдемімен салған. Бұрынғы өткен шақтың жасалу жолдары

1. -ып, -іп, -п жұрнақтары және жіктік жалғаумен: Гүлнұр бұны апасына да айтыпты.

2. -ған, -гең -қан, -кен жұрнақтары және жіктік жалғаулармен: Салима бұныәпкесіне де айтқан.

3) Ауыспалы өткен шақ қимыл иесінің ертеден дағдыға айналған іс-әрекетін білдіреді. Мысалы: 1. Демалыс сайын кездесіп тұратын 2. Әжесі ертегіні дәмдеп айтушы еді

2. Осы шақ

Іс-әрекет, қимылдың сөйлеп тұрған кезде өтіп жатқанын білдіретін етістік шағының түрін осы шақ деп атайды.

Осы шақ жасалуы мен мағынасына қарай нақ осы шақ және ауыспалы осы шақ деп бөлінеді.

1) Нақ осы шақ деп қимылдың дәл сөйлеп тұрған кезге сәйкес келуін айтамыз.

Мысалы: Мен отырмын (жүрмін, тұрмын, жатырмын). Біз отырмыз (жүрміз, тұрмыз, жатырмыз)

Күрделі нақ осы шақта негізгі етістік -ып, -іп, -п жұрнақтарымен келіп, отыр, тұр, жүр, жатыр етістіктері көмекші етістік қызметінде жіктеліп жұмсалады.

Мен оқып жатырмын. Біз оқып жатырмыз.

3. Келер шақ

Келер шақ - сөйлеп тұрған кезден кейін болатын іс-қимылды білдіретін шақ түрі. Мысалы: 1. Кітапханага ертең барамыз. 2. Ауылға жол түссе бармақпыз. Келер шақ жасалуы мен мағынасына қарай болжалды келер шақ, мақсатты келер шақ, ауыспалы келер шақ деп үшке бөлінеді.

1) Болжалды келер шақ іс-әрекеттің кейін болатын, болмайтынына болжам, жорамалды білдіреді.

Мысалы: Апам бір амалын табар.

2) Мақсатты келер шақта етістік арқылы іс-әрекеттің өту, болу мақсаты айтылады.

Мысалы: 1. Алматыға баруға ниет етпекпін.

2. Жоба жұмысын бугін-ертеңдер бітірмекпін.

3) Шақтық мағына сөйлем ыңғайына қарай айқындалатын келер шақ түрі ауыспалы келер шақ деп аталады.

Мысалы: Олимпиаданың қорытындысын ертең айтады.