2-тапсырма. Берілген суретті қолданып көне түркі жазуының тарихи маңыздылығын анықтап, сұрақтарға жауап жазыңыз:1.Суреттен қандай әрекетті анықтадыңыз?2.Жазу қандай қажеттіліктен туындады деп ойлайсыз?Көне түркі жазуы ескерткіштерінің құндылығы3.неде?Н.Бакина, Н.Жанакова Оқулық, лматы «Атамұра» 2017.]Қорытынды ой​

Көне түркі жазуы алғашқы жазулардың бірі болған.

Объяснение:

Көне түркі жазуы

Басқа тілде оқу

Download PDF

Бақылау

Өңдеу

Көне түркі жазулары (басқаша Орхон-Енесей жазулары) — б.з. В ғ. — б.з. Хғғ аралығындағы түркі тайпаларының тасқа қашап жазған жазбалары.

Орхондағы Күлтегін ескерткіші - Орхон мұражайы, Хархорин, Моңғолия

Орхон-Енисей ескерткіштері алғаш Орхон өзеніні бойынан (Екінші түркі қағандығы кезі) табылды, кейін Енисей өзенінің жоғарғы ағысында (Қырғыз қағандығы). Кейде руник жазбасы дейді, алман руналарынынан жанасым тауып (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының негізінде ВЫЫЫ ғ. бұрын жасалған деп есептеледі. Оның әліпбиінде 40-қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы ерекшелігі - онда негізгі велярлық және палаталдық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптер бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В. Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В. Радлов жасаған.[1]

Жазу әдісі Өңдеу

Орхон-Енисей ескерткіштеріндеі Тәңір сөзінің жазылуы

«Алтын ғасыр» кезіндегі (ВЫЫЫ ғ. б.з.) әліппеге 38 таңба және сөзбөлу нышаны кіреді. Жазу бағыты дерелей, оңнан солға. Жіңішке мен жуан дыбыстылары жазуда айырылмайды, дыбыссыздардың бір бөлшегі артынан жіңішке не жуан дыбысты келгенін сыңар нышандармен белгіленген.

Сөз бөлу нышаны сөз арасына қойылады, сөйлем соңы белгіленбейді. Бас-кіші әріпке айырылмайды.[2]

Жеңіс күні

Жеңіс күні – сан мыңдаған ұрпақ үшін ұлы мереке. Биыл адамзат тарихындағы ең сұрапыл, жойқын соғыс - Ұлы Отан соғысы аяқталғанына 74 жыл толады. Бұл сол кездегі кеңес халқының ержүректілігі мен төзімділіктерін паш ететін, тарихта мәңгілік қалатын күн. Бұл мереке – бейбітшілік пен қайырымдылықтың мәңгі жасампаздығын, Отанын қорғаған жауынгер-солдаттар мен офицерлердің айбыны, тылдағы Жеңісті жақындатқан жұмысшылардың ерлік еңбектерінің мәңгі өшпейтіндігін дәлелдейтін белгі болып қалмақ.

Жеңіс күні – абыройымыз бен даңқымыздың мерекесі. Табандылық пен ерлік, Отанға деген сүйіспеншілік қатал соғыста Жеңіске жеткізді. Бұл күнді тек соғыс майданында ұрысқа қатысқан ардагерлер ғана емес, сонымен қатар майданға керекті оқ -дәрі мен азық-түлік жеткізуші тыл ардагерлері де тойлайды. Бірақ жыл өткен болашақ ұрпақтың бейбіт заманда өмір сүруіне бар үлестерін қосып, Отан үшін жас өмірлерін қыршыңнан қиюға дайын болған ардагерлеріміздің қатары сиреп келеді, әрине, бұл жайт көңілге қаяу салады. Дегенмен уақыт өз дегенін алары хақ.

Ешқашанда жауынгер ерлігі мен жеңісті еңбегімен соққан еңбекшінің ерен ерліктері ұмытылмайды. Тәуелсіз Қазақстанымыз аспаны әрқашан ашық болсын! Жұдырықтай жұмылған, білектей біріккен кеңпейіл Қазақ елі жасасын!

Табиғат - тіршілік көзі. оның әрбір әсері өмірінде үлкен роль атқарады. аяулы табиғатсыз осы ғаламда өмір сүру, тіршілік ету мүмкін емес еді. жыл мезгілдерінің өзгеруі де, табиғатты одан әрі әсерлейді. әр жыл мезгілі әр қилы. төрт жыл мезгілі бізге төрт түрлі ғажайып күйін сыйлайды. таудан сарқырап аққан өзеннің айналасында өксіген оттай жанған жануарларды көрудің өзі керемет көрініс емес пе? ! бау-бақшада өскен жеміс-жидектердің иісі мұрын жарады. жайқалып өскен түрлі гүлдер көзге өз кереметтігін сыйға тартады. аспаннан күннің көзі түскенде, жердің жүзі қуана қыбырлайды. көлдер қойнын ашса, қаңқылдап оған құстар қонар. табиғат жайлы өнегелі сөздер, мақалдар мен өлең- жырлар да аз емес. оның керемет әсемдігін жырлаған, суреттеп жазған ақындар баршылық. табиғат көркемдігін өз өлең-шумақтарында жырлаған ақындардың қатарында абай құнанбайұлы («жаз! , «күз», «қыс»), сұлтанмахмұт торайғыров («шілде»), қасым аманжолов («дауыл»), ыбырай алтынсарин («өзен») сияқты ақындарды атауға болады. шалғайын шалқар маушыған бұлт келді, көктем кір кетті. топырлап ұрған тамшыдан, топырақ иісі бұрқ етті. шілде мен тамыз пышаны шаң ғана болса, қалдырма терезелер құшағын түгелдей ашшы жаңбырға,- деп қадыр мырзағали атамыз әсем табиғатты жырлады. табиғат көркемдігін ақ қағаз бетіне түсірген ақындарымыз оның құдіретін білген. сол өлең жолдарын болашақ ұрпаққа, яғни бізге қалдырып отыр. біздің әрбір басқан қ, әрбір істеген ісіміз табиғатқа байланыты болғандықтан, оның біздің өмірімізде ерекше орын алуы сөзсіз. бірақ, ң кейбір істері табиғатқа кері әсер етуде. оның кері әсері біздің денсаулығымызға да зиян келтіреді. табиғатты қорғау- табиғатты аялау әр ң міндеті. үлкен- кіші әрдайым оны таза ұстап, құрмет тұту қажет. оның бізге қаншалықты қажет екені баршамызға мәлім.