ТЫҢДАЛЫМ оқылым 3-тапсырма.Мәтінді оқы.Тауда аң-құс көп. Кәдімгі қоңыр аюлар бар. Ерен-Қабырға (Тянь-Шань) тауын өтесирек кездесетін ақ тырнақты Тянь-Шань аюы мекен етеді.Тауда түлкілер мен құнулар да бар. Бұл жақта қасқырлар да жүреді. Әдеттегі сұрқасқыр мен қызыл қасқыр да кездесуі мүмкін. Әсіресе сусар тұқымдастарға жататын аңтүрлері көп. Олар — сусардың өзі мен соған ұқсайтын ақ тышқан. Тау биігінен тауеш-кілер мен арқарларды көруге болады. Бірақ барыстар азайып кеткен. Сондықтан бары-стар «Қазақстанның Қызыл кітабына» енгізілген. Оларды мемлекет өз қорғауына алған. 1Жылдан-жылға таутеке саны кеміп, көз алдымызда құрып барады. Ал құстарғатауда еркіндік мол. Орман ішінде қорек етіп, шоқитыны көп. Жартастарда ұларларайқайлайды. Таңертеңнен кешке дейін Альпі ұзақ қарғалары қарқылдап жүреді. Қалыңшырша ормандарынан жапалақты кездестіруге болады. Орманда жапалақтың жақынтуысы - үні де бар. Жапалақ пен үкі — түнгі аңшылар. Олар тышқандарды жеп күнкереді. Тышқан секілді басқа да ұсақ кеміргіштерді жейді.Перевисти​

елімізде табиғат сыйлаған ғажайып орындар жетерлік. исі аңқыған гүлдерге толы құлпырған далалар мен биіктігі бұлттарға жетіп бірақ тоқтайтын жұмбақ таулар әрдайым жұртшылық қызығушылын арттырып келе жатқандығы көңіл қуантады. статистикалық мәліметтерге сүйенсек, қазақстанға қатынайтын туристер саны жыл өткен сайын артып келе жатыр. атап өту керек, бұлардың көпшілігі табиғатты тамашалауға келгендер. бұл қарқынмен алдағы жылдары, туристік державаларды қуып жетуіміз бек мүмкін. тек жаратушы сыйлаған бұл ғажаптарды бағалай білген жөн. сонымен, назарларыңызға белгілі суретші илья афанасьевтің түсірген таңғажайып туындыларын ұсынамыз.

1. "алтын емел" ұлттық паркі. алматы облысы 

"алтын емел" атауы моңғол тілінен шығады және "алтын ер" дегенді білдіреді. бір аңыздар бойынша, 1219 жылы шыңғысханның әскері орталық азияны жаулап алуға аттанып, осы алқапты кесіп өтіп бара жатқанда, күн батып бара жатқан шақта сарғайған шөп жамылған тауларды көріп, ұлы қолбасшы "алтын ер! " деген екен. алтын емел асуы шын мәнінде, сырттай қарағанда ер-тоқымға ұқсайды.  алтын емелдің бір көркі - іле өзенінің түбінен жел ұшырып келген құмнан түзілген әнші шағылдар. құм төбелердің дыбыс шығаруының себебі - құм түйірлерінің бір-біріне үйкелгендегі дыбыс.   

2. ақтолағай. үстірттің солтүстік шеті. ақтөбе облысы

шатқал үлкен аумақты алып жатыр. бұл мекен әлі көпшілікке танымал емес, әрі туристердің келуі де қиын. мұнда табиғат ақ бор түсті керемет ландшафт жасап шығарыпты.   

3. батыс алтай қорығы. шығыс қазақстан облысы. 

қорық батыс сібір даласы, оңтүстік сібір және орталық азия  таулары мен қазақстаншөл далаларының тоғысында орналасқан. жақын маңда мұхит пен теңіз жоқ болғандықтан, бұл жердің климаты континентальдық, ол температураның шұғыл өзгеруінен көрінеді. мұндағы жылдық орташа температура -  +1,5°с.осы аймақ пен табиғи қорықтағы ең танымал жер - "қара торап" деп аталатын үш шоқының (көксу, иванов және холзун) түйіскен тұсы. туристер арасында ерекше танымал "тас ертегі" де осында орналасқан. 

4. қарқаралы таулары. қарағанды облысы

қарқаралы таулары — қазақ майда шоқыларының шығыс бөлігіндегі тау массиві. олардың биіктігі 1403 метрге дейін жетеді. тау беткейлерінде қарағайлы ормандар кездеседі. алайда, бұл орынның басты ерекшелігі - мұнда мұз дәуірінен қалған өсімдіктердің жұрнағын, сирек кездесетін және жоғалып бітіп бара жатқан өсімдіктерді  кездестіруге болады. 

5. табан-қарағай. алматы облысы

табан-қарағай үстіртін аспан астындағы пейіш деп жиі атайды. алматы облысының тура орталығында орналасқанымен, ол туристер үшін толық зерттелмеген, әрі жету де оңай емес жер болып келеді.  алайда, осында жете алған табанды фотосуретшілерге берер бұл мекеннің сыйы бар. мұндағы пейзаждарда бүкіл қазақстанның бар пейзажы тоғысқан!  

6. торыш - шар тәрізді конкрециялар алқабы. маңғыстау облысы 

бір аңыздар бойынша, маңғыстау жеріне жау басып кіреді. жергілікті тұрғындар аспанға қол жайып, көмек сұрайды. сол кезде аспаннан нөсер құйылып, күн күркіреп, найзағай жарқылдай бастайды. бір сәтте жау әскерінің бәрі тасқа айналып кете барады.    осылайша айрықша тас мүсіндер - шар тәрізді конкрециялар шашылған алқап пайда болған екен. 

7.қаратау таулары. оңтүстік қазақстан облысы

бұл өте көне таулар. геологиялық тарихында үлкен өзгерістерге түскен. шатқалдардың қойнауында шағын өзендер мен бұлақтар көп. сондай-ақ, қаратау тауларын көптеген ащы, тұщы көлдер қоршап жатыр.

1ж мен аламын (алармын), жеймін

2 ж  сен аласың(аларсын), жейсің

2ж. сіз аласыз(аларсыз), жейсіз

3 ж. ол алады (алар), жер

    КЕлер шақ (мн ч)

1ж. біз аламыз)алармыз), жейміз

2 ж. сендер аласындар(аларсыңдар), жейсіңдер

2 ж.сіздер аласыздар(аларсыздар), жейсіздер

3 ж. олар алады(алар), жер

                           Өткен шақ (едч)

1 ж мен алдым, жедім

2 ж.сен алдың, жедің

2 ж. сіз алдыңыз, жедіңіз

3 ж. алды,жеді

                            Өткен шақ(мнч)

1 ж біз алдық, жедік

2 ж.сендер алдыңдар, жедіңдер

2 ж.алдыңыздар, жедіңіздер

3 ж. олар алды, жеді