Батырдан барымташы туар даңғой, Қызшыл да, қызықшыл да әуре жан ғой.Арсыз, малсыз, ақылсыз, шаруасыз, Елірмелі маскүнем байқалған ғой осы өленнін түсінігі қандай берем ​

Шоқанның балалық шағы Шоқан Уәлиханов 1835 жылы Құсмұрын бекінісінде дүниеге  келген. Оның шын аты Мұхамедханафия. Оны Шоқан деп еркелетіп атап кеткен анасы Зейнеп Шорманқызы еді. Шоқанның балалық шағы табиғаты көркем Құсмұрын мен Сырымбетте өтті.Шоқанның ата-бабалары атақты сұлтандар әулетіне жатады. Оның арғы бабасы Абылай хан XVII ғасырдағы айбынды қазақ билеушілерінің бірі болды. Ал атасы Уәли патша үкіметі  ресми түрде бекіткен қазақтың соңғы  ханы еді. Әкесі Шыңғыс Омбы әскери училищесін бітірген, Аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов қазақтың игі жақсыларымен бірге Көкшетау сыртқы округының  аға сұлтаны лауазымды қызметін атқарған. Шоқаннын анасы жағынан  туыс нағашылары да осал емес — Баянауыл өлкесіндегі атақты Шормановтар  әулеті болатын. Мұса Шорманов орыс армиясының полковнигі, белгілі қазақ биі, Баянауыл сыртқы округының аға сұлтаны  еді. Шоқанның жақын туыстарының  естеліктеріне қарағанда, ол бала кезінен  білімге бейім әрі құмар болған. Шоқан тарихи аңыз-әңгімелерге ерте бастан-ақ қызыққан. Ол жастайынан данагөй  билердің әңгімелерін, акындардың өлең- жырларын зор ықыласпен тыңдап өсті. Оған тәрбие беруде сұлтан әулетінен  шыққан әжесі Айғанымның ықпалы күшті  болды. Ол жас Шоқанға ежелгі қазақ  аңыздарын, аңыз-әңгімелерін, мақал-мәтелдері  мен даналық сөздерін жиі айтып  отыратын. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні ілімімен танысты. Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай  тілдерінің негізін үйреніп алды. Ол сурет салуды да ерте үйренді. Бұл  өнерді оған орыс суретшілері, топографтары мен геодезистері үйретті. Олар Уәлихановтардың  отбасында жиі болып тұратын. Болашақ ғалымның дүниеге көзқарасының қалыптасуына жиі-жиі қонаққа келіп  тұратын декабристер де ықпал  етті. Олар бәрін білуге құмар жас  баланың бойында ғылымға, әдебиет  пен өнерге деген құштарлықты  күшейте түсті. Шоқан жас кезінен  халық ауыз әдебиетінің үлгілеріне ерекше ден қойды. Ол бала кезінің  өзінде «Қозы Көрпеш — Баян сұлу», «Ер Көкше» сияқты басқа да дастандардың бірнеше нүсқасын жазып алды.