Согыс кезиндеги жетим калган турали малимет керек !

Шахмат  —   ақыл-ой  спорт  түрі. шахмат сөзінің мағынасы парсышадан патша (шах) өлді (мат) дегенді білдіреді. әлемдегі кең таралған ойындардың бірі саналады. шахмат екі ойыншы арасында шахмат тақтасында ойналады. ойын тақтасы 64 шаршыдан тұрады. ойының басында әрбір ойыншының иелігінде ақ немесе қара түсті он алты тас (шахмат фигурасы) болады: бір патша, бір уәзір, екі піл, екі ат, екі тура және сегіз пешка. ойынның мақсаты қарсыластың тастарын шабуылдай отырып, патшаға мат  қою.

Ұлы ақын, композитор, философ, саясаткер, ағартушы, қазақтың реалистік жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушы.  ақынның арғы тегі орта жүз тобықты арғын ішіндегі олжай батырдан басталады. олжайдан айдос, қайдос, жігітек есімді 3 ұрпақ тарайды. бұлардың әрқайсысы кейін бір-бір рулы ел болып кеткен. айдостың айпара деген әйелінен: ыргызбай, көтыбақ, топай.  ана айтқанындай, шынында, бұлардың ішінде ыргызбай ортасынан оза шауып, ел басқарған. ыргызбайдан үркер, мырзатай, жортар, өскенбай тарайды. өскенбай шаруаға жайлы, билікке әділ кісі болғандықтан, “ісің адал болса өскенбайга бар,арам болса ералыға бар” деген мәтел сөз қалған.өскенбайдың әйелі зердеден құнанбай туады.  құнанбай 4 әйел алған . оның бәйбішесі күңкеден – кұдайберді, інісі құттымұхамбетке айттырылып, қалыңдық кезінде жесір қалған соң өзі алған екінші әйелі: ұлжаннан – тәңірберді (тәкежан), ибраһим (абай), ысқақ, оспан, үшінші әйелі айғыздан – халиулла, ысмағұл туады. қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі нұрғанымнан ұрпақ жоқ. абайдің “ атадан алтау, анадан төртеу едім дейтіні осыдан. болашақ ақын сабырлы мінезімен, кең пейілімен ел анасы атанған “кәрі әжесі” зеренің таусылмайтын мол қазынадай аңыз ертегілерін естіп, абысын-ажынға жайлы, мінезі көнтерлі, әзіл-қалжыңга шебер, жөн-жобага жетік өз анасы ұлжанның тәрбиесінде өсті. абай әуелі ауылдағы ғабитхан молдадан сауатын ашады да, 10 жасқа толған соң 3 жыл семейдегі ахмет риза медресесінде оқиды. бұл медреседе араб, парсы’ тілдерінде, негізінен, дін сабағы жүргізілетін еді. құрбыларынан анағұрлым зейінді оқуға бар ықыласымен беріліп, үздік шәкірт атанады. ол енді дін оқуын ғана місе тұтпай, білімін өз бетінше жетілдіруге ұмтылады. сөйтіп көптеген шығыс ақындарының шығармаларымен, араб, иран, шағатай (ескі өзбек) тілінде жазылған ертегі, дастан, қиссалармен танысады, шығыстың низами, науаи, сәғди’, хафиз, фзули сияқты ұлы ғұлама, классик ақындарына бауыр басады. медресенің үшінші жылында абай семей қаласындағы “приходская школаға” да қосымша түсіп, орысша сауатын аша бастайды. бірақ бұл оқуын әрі жалғастыра алмай, небәрі 3 жылдан соң оның мұсылманша да, орысша да оқуы аяқталады. абайдың басқа алымдылығын аңғарған құнанбай оны елге шақырып алып, өз жанына ертіп, әкімшілдік-билік жұмыстарына араластырмақ болады. сөйтіп 13 жастағы абай ел ісіне араласады.