Жалкы есыммен жалпы есымдер туралы озын корытынды жаса есым батыр кобыланды алпамыс ер таргын

Күй  – музыкалық жанр, қазақ халқының аспаптық пьесасы.  домбыра, қобыз, сыбызғыда шығарылып, тартылып келген. музыка өнерінің байланысты, к-лер халық аспаптары оркестрлерінің репертуарларына бүгінгі күндері бекем енген. к. – қазақ, қырғыз, өзбек халықтарының аспаптық музыкасына тән атау. оның түркі тайпаларына ортақтығын тілге тиек еткен қ. жұбанов к. сөзінің түбірін “көк” атауымен байланыстырса, м.қашқариға сілтеме жасай отырып, кейінгі зерттеушілер де осы пікірді қайталап келеді. ал, қашқари сөздігінде ондай дерек тапшы. түрік сөздігінде (“древне-тюркский словарь”, м. – л., 1969, 312-стр.) “көк” сөзінің 11 түрлі мағынасы берілген. бірақ бірі де ән-күй ұғымымен байланыстырылмаған. күй – аспаптық шығарма. оның күрделі не қарапайым болуы құрылымына және қандай аспапқа арналуымен анықталады. мыс., сыбызғы күйлері өте шағын. олардың атаулары да көне. сыбызғы күйлерінің ған кезеңі 15 – 18 ғ. деп шамалауға болады. қобыз күйлерінің құрылымы күрделі болып келеді. сонау  қорқыт ата  заманынан бастау алған бұл шығармаларды бізге жеткізген  ықылас  болатын. “қазан”, “қорқыт”, “ерден”, “айрауықтың ащы күйі” секілді туындылардың құрылымы өзара ұқсас. “кертолғау” да, “қамбар батыр” да а-в-с-в-d деген құрылым түзейді. осының өзі қобыз күйлерінің белгілі бір композициялық желіде жасалатынын білдіреді. ал оның негізінде муз. аспаптың мүмкіндігіне негізделген көркем ойлау жүйесінің жататыны белгілі және муз. мақамының арқауында жалпы қобыз дәстүріне ортақ сарын бар. қобыз күйлерінің тектестігін білдіретін белгілердің бірі осы. домбыра күйлерінің муз. образдары, құрылымы, орындау ерекшеліктері өзгешелеу. а.в.  затаевич  жазып алған “ақсақ құлан”, “ескендір” секілді шығармалар к. атауының аспаптық музыка үлгілеріне қолданылғанын айқындай түседі. құрманғазының от-жалынды “сарыарқасы”, жантөренің “шалқымасы”, дәулеткерейдің нәзік сезімді “қос алқа” күйлері домбыра шығармаларының алуан сипаттығын көрсетеді. күйдің өзіндік жанрлық ерекшелігі бар. әрбір шығарманың өз атауы бола тұрып, олар жалпы к. деп аталады. күйлердің бәрі бірдей бағдарламалық болмаса да көпшілігінің тақырыптық-суреттемелік сипаты басым келеді. қазақ күйлерінің жанрлық сипатқа ие болуы – 19 ғ. осы кезеңде қазақ даласында  құрманғазы, дәулеткерей, сейтек, тәттімбет, т.б. шоқтығы биік күйшілер көрініп, аспаптық музыкамызды классик. деңгейге көтерген-ді. домбыра күйлерінің құрылымы монотақырыптық болып келеді. олардың бәріне бірдей 2 – 3 бөлімді немесе еур. музыкаға тән рондо, рондо-вариациялық деген анықтамаларды қолдану тиімсіз. к. өзіне тән түрлік ерекшелікке ие. домбыра шығармаларын “күй” деген түр аясында таныған ләзім. рондоға тән а-в-а-с-а-d деген құрылымдық жүйені домбыра күйлерінен кездестіру қиын. қазақ күйлері – дара құбылыс. олардың арқауында монодиялық жүйеге құрылған монотақырыптық принцип жатыр. мыс., құрманғазының “” күйі бір муз. тақырыптың түрлі пернелік басқыштардағы үш рет қайталауына негізделген: а-а2-а2. осыған жуық көріністі дәулеткерейдің “қос алқа” күйінен де байқауға болады. қазақ күйлері өзінің табиғатына сай екі салаға жіктеліп жүр: төкпе және шертпе. мұның негізінде күйлерді орындау ерекшелігі жатқаны анық. батыс қазақстанға тән к-дің орындауы , суреттейтін образдары да өзгеше. ал оңт. аймақтарға тән шертпе күйлер терең сезімге, филос. толғауға құрылады. шертпе күйдің өзі де жіктеледі. мыс., арқадағы тәттімбет пен созақтағы  сүгір, төлеген  момбеков 

Суға түсу маусымы ресми түрде 1 маусымнан басталды. бірақ, кейбір суға түсу маусымы басталмай-ақ суға түсуді әдетке айналдырып отыр. «қазгидромет» рмк-нің хабарлауынша  5-6 маусымда  қызылорда облысының кей жерлерінде күндізгі ауа райы температурасы  +440  с  градусқа дейін көтеріледі. осыған байланысты су айдындарында    шомылатындардың да саны арта түсетіні кәміл. жыл сайын суға түсуге болмайтын жерлерге суға түсу оқиғалары көбейіп отыр. жағажайлардың суға түсуге қолайлығы  тексеріліп, содан кейін барып, ашылуға дайындайды. өзен асты сүңгуіршілердің көмегімен бақыланып қаралады. қаралғаннан соң барып, жағажайды қолданысқа беру немесе бермеу туралы шешім шығару қажет. суға түсуге болатын жағажайлардың өзінде де түнгі мезгілде суға түсуге болмайды.жағажайда дәрігерлер мен құтқарушылар кезекшілікте болса да, арнайы қалқымалармен де суға түсуге болмайды. бұдан бөлек мас күйінде суға түсетін да құтқарушыларды әбігерге түсіріп қоятыны бар. қаза болғандардың ағымдағы жылы бір мас күйінде суға түскеннің салдарынан қаза болған. жағада спирттік ішімдіктер ішу тек қана өзіне ғана зиян әкелмейді, сонымен бірге қоршаған ортаға да залал келтіреді. суға лақтырылған, сынған бөтелкелер судағы басқа да ң жарақаттануына немесе бақытсыз жағдайға ұшырауына әкеп соғады.жаздың күні қ аулайтындарға су айдындары қауіпті саналады. қшылардың өздерінің жеке құтқарушы құралдары, құтқару көкірекшесі немесе шеңберлері болуы керек.судағы демалыс    –   әсіресе жаздың күндері демалыстың ең бір керемет түрі. мен ересектер үшін катерде, қайықта серуендеу керемет ләззат әкеледі. алайда, демалыс орны толмас қайғылы оқиғаға да душар етуі мүмкін. судағы қауіпсіздік ережесі талаптары ескерілмегендіктен, қайғылы  жағдай немесе өлімі орын алуы да әбден мүмкін екендігін естен шығармау керек. қаза болғандардың сегізі – бұл судағы қауіпсіздік ережесін сақтамаған ересек болса, үшеуі үлкендердің қарауынсыз су айдындарында   қалдырылған   болып отыр.     бақытсыз жағдайлар көбінесе суға түсу қауіпсіздік ережесі талаптарын сақтамағандықтан болып жатады. соңғы жылдардағы оқиғаларды талдағанда судағы қазасы төмендегі жағдайларға байланысты орын алып жатады: - суға жүзуді білмегендіктен; - жабдықталмаған су айдындарында шомылу, судағы қорқыныштан және ағыстан; - алкогольдік ішімдік ішіп немесе басқа заттар қолданып, мастықпен   суға түсуден; - құтқару құралдарын қолдану тәртібін бұзудан; - мұз астынан қ аулаудан; - навигациялық ережелерді бұзғандықтан және тағы басқалардан. мен ересектердің қаза болуының басты себептері – суға жүзуді білмеу және судағы қауіпсіздік ережелері талаптарын сақтамаудан.  әсіресе, су жағасына үлкендердің қарауынсыз қалдырып кетуінен. сәби абайсызда сүрініп немесе құлап қалып-ақ, жәй ғана шалшық суға да тұншығып қалуы мүмкін.барлық судағы іс-шаралардың қатысушылары су айдындарында қауіпсіздік шаралары мен ережелері талаптарын мүлтіксіз сақтауы керек. ң ең бір ізгі міндеттерінің бірі  - суда жүзе білуді   өзінің үйренуі және қоршаған ортадағы басқа ң да суда дұрыс жүзуге дағдылануына үлес қоса білуі.айгүл нұрманова,қызылорда облысы тждмемлекеттік тіл және ақпарат тобы