Что такое буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар

  буын үндестігі – түбір сөздің соңғы буынының жуан не жіңішке болуына қарай қосымшаның да жуан не жіңішке түрде жалғануы.қазақ тілінде буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар да кездеседі.  олар: -мен, бен, пен – , жұлдызбен, жолдаспен; -қор, -паз, -қой – еңбекқор, өнерпаз, әуесқой; -тал, -дар, -тай – өсімтал, кіріптар, шешетай; -хана – емхана, дәріхана; -нікі, -дікі, -тікі – майранікі, атамдікі, мақсаттікі; -кер, -гер, -кеш – айтыскер, қаламгер, арбакеш; -кес, -күнем – даукес, пайдакүнем; -ов(а), -ев(а), -ин(а) – әуезов(а), серікбаев(а), майлин(а); -бей – бейтарап, бейуақыт, бейтаныс.

Қазақ тілінде осы қосымшылардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады.көмектес септік жалғаулары: -мен, -бен, -пен  (доп-пен, дос-пен  т.ікі, -дікі, -тікі  (апам-дікі, қойшы-нікі)-жаң, -тай, -тал, -дар, -еке, -тар  (аға-жан, шеше-тай, білім-дар, ата-еке, сезім-тал  т., -стан, -кент, -күнем  (дәрі-хана, пәкі-стан, шым-кент, пайда-күнем  т., -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй,- кеш -уар  (қалам-гер, пәле-қор, өнер-паз, кәсіп-қой, кіре-кеш, сөз-уар  т., -ев, -ин  (cейсенбеков-тің, aлмабаев-тың). мұнда қосымша түбір сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады.қазақ тілінде басқа тілден енген сөз алдынан қосылатын  бей- , би-  қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды (бей-берекет, бей-шара, бей-тарап  т.б.)

Жақсы атты тай жағалайды. жақсы атқа бір қамшы, жаман атқа мың қамшы. жақсы атын мақтар, жаман қатынын мақтар. жақсы аттың тсын ашпа, жақсы ң жасын сұрама. жақсы аттың жалын сатқанша , жақсы жігттің арын сақта. жақсы аттың терсі , қайыс бөләр,көн болмас. жақсы ң , ғарып болар,құл болмас. жақсы аттың артынан құнан ереді, жақсы жігіттің артынан ұлан ереді. жақсы аттың жал-құйрығы, әрі жібек,әрі қыл. жақсы жігіттің белгісі, түзде мырза ,үйде құл. жақсы жігіт ат қарыз алады, жаман жігіт ет қарыз алады. жақсы аттан жал кетседе , әл кетпеиді. жақсы аттан жығылса , жаман табашыға тұрады. жақсы атты күдірде сына.

1)именительный падеж     атау септiк    кiм? (  не? (что? )2. исходный падеж     шығыс септiк    кiмнен?   (от   неден? (от чего? )қайдан? (от куда? )3). местный падеж     жатыс септiк    кiмде? (у   неде? (на чём? в чём? )қайда? (  қашан? (когда? )4) дательно-направительный  барыс септiк    кiмге? (  неге? (чему)қайда? (куда? )5). родительный падеж     iлiк септiк    кiмнiң? (  ненiң? (чего? )6). винительный падеж     табыс септiк    кiмдi? (  ненi? (что? )7. 7)творительный падеж     көмектес септiк    кiммен? (с   немен? (с чем? )