Мухтар ауэзов "коксерек" среднее изложение.

Большой овраг близ черного холма безлюден, но хорошо известен пастухам окрестных аулов. из этого оврага нередко приходит беда. черный холм, точно меховой шапкой, покрыт низкорослыми кустами караганника и таволги. верхушки караганника бледно, нежно зеленеют - на них раскрылись почки. овраг сплошь зарос шиповником. под его колючим пышным ковром скрыты волчьи норы. прохладный майский ветер порывами задувает из оврага, далеко разнося запах молодых трав и дикого лука. кусты шевелятся и угрюмо, сухо шелестят, словно перешептываясь. поздней весной в овраг к старым норам пришли волк и волчица. старые норы размыло полой водой, в них мог бы свободно влезть человек. волки вырыли поблизости новую, более тесную нору и соединили ее со старыми узкими темными лазами. волчьи лапы вскоре утоптали свеженарытую землю. белесая шкура волчицы не успела облинять, когда в логове появились дымчато-серые волчата. тихим утром волчица лежала на солнцепеке, под высокими метелками конского щавеля. здесь было безветренно, жарко, ее разморило. она дремала, изредка приоткрывая мутный глаз. бока у нее опали, соски набухли молоком. кожа на спине подергивалась, соски непрестанно вздрагивали. слабый хруст донесся из-за кустов. волчица вскочила, взметнув с земли летучие клочья белой шерсти, и оскалилась, глухо ворча. волчата барахтались у ее ног. и тотчас, перелетев через ветвистую стенку кустов, перед волчицей плюхнулась туша ягненка. следом бесшумно выскочил крупный, тяжелый волк с низко опущенным хвостом. роняя с морды красноватую пену, он обнюхал волчицу, а она жадно лизнула его в окровавленную скулу. ягненок был еще жив. волк и волчица набросились на него и в одну минуту разорвали на части. две белозубые прожорливые пасти большими кусками глотали легкое, нежное мясо. зеленые глаза злобно горели. сожрав ягненка без остатка, волк и волчица повалялись в сочной пахучей траве и растянулись на ней во весь рост. потом поочередно стали отрыгивать мясо. волчата один за другим подползли к мясу и, урча, толкаясь, стали его трепать. только двое, родившиеся последними, были еще слепы. волчица подтащила их к себе и положила около сосков. на другой день, когда солнце стояло в зените, волчица издалека почувствовала стойкий, густой конский запах. быстро затолкав волчат в нору, она скрылась в кустах. послышались людские голоса, конский топот. люди съехались у самого логова, спрыгнули с коней. о землю дробно застучали длинные пастушьи дубины. волчица стояла в шиповнике на крутом откосе оврага, вывалив из оскаленной пасти язык. она все видела. набрасывая на головы, на шеи волчатам крепкие ременные путы, двуногие вытаскивали их одного за другим из темной норы. пятерых уже прикончили. одному перебили задние лапы и бросили около обгрызенной головы ягненка. волчонок будет ползать, скулить, и волки унесут его и надолго уйдут из этих мест. а самого маленького из выводка люди взяли с собой. стих в овраге конский топот. матерый черногорбый волк и белая волчица с двух сторон подошли к лежащему пластом волчонку и свирепо оскалились на него, а затем друг на друга. волчица схватила волчонка и скользнула вверх по оврагу. волк высокими, летучими прыжками понесся за ней.

Әңгімеде қасқыр, табиғат, адам мәселесі сөз болады, жаратылыстағы адам мен табиғат теңдігінің қатынас дәрежесі көрсетіледі. Адамдар табиғаттың өз заңдылығына қарсы шығып, қасқырлар мекенін ойрандап, оның күшігін енесінен айырып, ауыл тұтқыны етті. Бірақ қасқыр есейген сайын бостандықты сағынады. Ауыл тұрғындары Көксеректі жақтамайтұғын.

Құрмаштың нағашысы қасқырды, оның көзін ашқан екі күшігін өлтіріп, ең кішісін ауылға алып келеді. Құрмаш қасқырдың бөлтірігін асырап алады. Қасқырдың бөлтірігін ауыл төбеттері күнде талайды. Бір жыл өтеді. Көксерек өседі. Барлық төбеттерді талауға шамасы жетеді. Сол кезде ол өзіне күшік кезінде тиісіп, тамағын тартып алатын итті талайды. Көксерек тамаққа тоймай талай қазандағы еттерді жеп кететін. Ары қарай Көксерек көкжал болады. Ол далаға кетеді. Ауылға қайтып оралмайды. Ол бір ұрғашы қасқыр кездестіреді. Содан кейін екеуі бірге азық тауып өмір сүреді. Қатты боранда ол 7 аш қасқырды кездестіреді. Көксерек солармен бірге бір күнде ауылдың бір үйір жылқысын жеп кетеді. Қарындары ашқанда жылқыға, қойға шабуылдайды. Ауыл адамдары қатты ашуланады. Бір күні Құрмаш атасы ауырып қалғанда боранда қой бағуға шығады. Сол кезде Көксерек пен жанындағы 8 қасқыр сол қойларға шабуыл жасайды. Атпен жүрген Құрмаш оларға қарсы шығамын деп, аттан құлайды. Құрмашқа Көксерек шабады. Ол көксеректі оның бір құлағының астындағы еннен таниды. "Көксерек" деп шақырады.

Ауылда бір аңшы бір төбет итті асырайды. Ол ит қасқыр алатын ит екенін ауыл адамдары мойындайды. Ол бір қасқыр ұстайды. Өзі көкжалдай болады. Ол Көксеректі іздеуге бірнеше адам болып шығады. Жаңағы тайыншадай итті бірге алып шығады. Олар Көксеректі бір сайдың жотасынан кездестіреді. Сол мезетте үлкен төбет көксерекке арыстандай атылып, жолбарыстай бақырып тұра ұмтылады. Екеуі біраз арпалысады. Екеуінің күші тепе-тең болады. Екеуі бір-бірімен тістесіп, екеуінін ауыздары қарысып қалады. Сол кезде ит иесі мен ауыл тұрғыны келіп Көксеректі бауыздап жібереді. Төбет ит сол кезде зорға демалады. Олар ауылға Құрмаштың апасына Көксеректі алып келеді. Сол кезде апасы "Менің баламнын жазығы не?" деп айтады. Апасы қайғыдан құса болады .

                                            асыл әжем!

менің әжем бар. ол өте мейірімді жан. мен кішкентай күнімнен әжемнің бауырында өстім. ол мені адалдыққа, білімге құштар болуға үйретті. әжем қазақ ауыз әдебиетінен көптеген ертегілер, аңыздар біледі. сол білгендерін маған күнде ұйықтар алдында айтып береді. әжем менің күнде сабағымды тексереді. сабақтан жақсы баға алсам, әжем қатты қуанады. мені құлыншағым ботақаным деп еркелетеді. әжем әрдайым менің тәрбиеме де үлес қосып келеді. ол менің да, иманды қыз болып өсуімді қалайды. мен әжемнің менің жақсылығымды көріп, қызығыма тоймай, ұзақ өмір сүре берсін деп тілеймін!